1 Ekim 2020 Perşembe
Tamaricaceae ailesine ait bir cins olan Ilgın’ın, 54 türü vardır. Doğal olarak Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da bulunan bu türlerden, 8’i ülkemizde bulunmaktadır. Bitki; sahillerden, kurak veya sulak alanlara kadar değişik coğrafyada bulunmaktadır, tuzluluğa ve alkali ortama dayanıklıdır. Yazımıza konu olan, ülkemizde en fazla rastlanan ve bilinen 3 tür: Tamarix tetrandra, Tamarix ramasissimo (Tamarix pentandra) ve Tamarix parvifolia’dır.
Ülkemizde bulunan Ilgın’ların tümü yaprak döken bitkilerdir, genellikle çalı olarak kabul edilirler, ancak boylarının 10m’ye kadar uzadığını bilirsek, neden ağaçlar bölümüne aldığımız daha iyi anlaşılır. Bitkilerin gövdeleri yuvarlaktır, dallar genellikle yanlara yayılmadan, yukarı doğru uzanırlar. Yapraklar incedir, yeşil veya gri-yeşil renge sahiptir. Tamarix’ler phreatophyte (taban suyunu aşırı çeken) bitkilerdir. Tek bir ağacın günde 500lt su çekebilip, buharlaştırdığı saptanmıştır. Tuzlu sudan bünyelerine aldıkları fazla tuzu, yapraklarında bulunan tuz salgı bezlerinden salgılayarak dışarı bırakırlar. Dışarı bıraktıkları fazla tuz nedeni ile etraflarındaki diğer bitkilerin yaşamlarını önlerler, istila edici özellikleri vardır.
Ilgın’lar, soğuğa çok dayanıklı bitkilerdir. Bitkiler tohumla veya vejetatif olarak çoğaltılırlar. Çiçeklenme bitkinin aynı yıl verdiği, yeni dalların ucunda olmaktadır.
Tamarix tetrandra Güney Avrupa, Kırım, Bulgaristan ve ülkemizde doğal olarak bulunan bir türdür. Boyu 10 metreye kadar yükselebilir. İlkbaharda açan, 5 petalli çiçekleri; pembe veya beyaz renkte olup dalcıkların uçlarında, toplu olarak, püskül şeklinde görülürler. Tür adı tetrandra, çiçeklerinin 4 stameni (erkek organ) olmasından dolayı verilmiştir.
.JPG)
Tamarix ramasissimo (Sinonim:Tamarix pentandra) Doğu Avrupa ve Asya’da bulunan bir türdür. Ağaç 8 metre yükseklik ve 5 metre genişliğe erişebilir. İlkbahar sonu başlayarak sonbahara kadar açan, 5 petalli çiçekleri, pembe renktedir.
Tamarix parvifolia: 4-5 metreye boylanan bir çalıdır. Açık pembe renkteki çiçekleri çok küçüktür, Tamarix tetrandra’da gibi ilkbaharda açarlar.
Peyzajda kullanımları: Ilgın’lar ince, tüysü yaprakları ve salkım şeklindeki küçük çiçekleri ile zarif bir görünüm sergilerler. Tuzlu su, denizden esen rüzgârlara ve güneşe dayanıklılıkları olmaları sebebiyle özellikle deniz kıyısı ve kumsallarda tercih edilen bitkilerdir. Deniz kenarında, rüzgâr perdesi olarak kullanılırlar. Kumda olduğu gibi killi, ağır topraklarda da yaşayabilmeleri; Tamarix’leri, problemli arazilerde seçilecek bitkiler arasına sokmaktadır.
ARBUTUS UNEDO – KOCA YEMİŞ – ÇİLEK AĞACI
Arbutus unedo; Ericaceae (Fundagiller) ailesine aittir. Her dem yeşil bir Akdeniz ağacıdır, 10 metre yükseklik ve 8 metre genişliğe ulaşabilmesine karşın, genellikle doğada daha küçük olarak görülmektedir. Doğal olarak İrlanda, Güney ve Batı Avrupa, Türkiye, Suriye ve Kuzey Afrika’nın bazı kısımlarında bulunmaktadır. Tür adı “Unedo“ Romalı doğacı Pliny’nin meyve için Latince “unum tantumedo” yani “yalnız bir tane yerim” söyleminden gelmektedir. Bu söylem ya bitkinin tadının kötü olduğu için yalnız bir tane yenmesine ya da çok güzel olduğu için bir adedinin yeterli olacağını ifade etmektedir. Ağacın ömrü 50-150 yıldır.
Koca Yemiş’in koyu yeşil ve parlak yaprakları; oval şekilde, kenarları testere dişli olup 10 cm’ye kadar uzayabilir. Yaprak sapı kırmızıdır. Bitkinin gövdeleri kırmızı- kahverengi kabukla kaplıdır, yaşlandıkça bu kabuk dökülür. Kasım-aralık aylarında dalların ucunda, salkım halinde ve küçük beyaz renkte, çan şeklinde güzel çiçekler oluşur. Her çiçekte erkek ve dişi organ vardır. Çiçeklerin meyveye dönüşmesi ve meyvenin oluşması için 10-12 ay süre geçer. Bu nedenle bitki üzerinde hem çiçek hem meyve bir arada görülür. İlkbaharda yeşil renkte olan meyveler yaz boyunca önce sarı, ekim ayından sonra da kırmızı renge dönüşürler. Kırmızı meyveler yenilebilir. Meyve boyları değişiklik göstermekle birlikte genelde 15-20 mm çapındadır.
Arbutus unedo kolaylıkla büyüyebilen problemsiz bir bitkidir, en iyi gelişimi güneş veya yarı gölge alanlarda, gıdaca zengin, iyi drenajlı ve nemli topraklarda gösterir. Hafif asit ortamı sevmekle birlikte alkali, killi ve kuru topraklara da dayanıklıdır. Yerini sevdikten sonra çok dayanıklı bir ağaçtır. Hava kirliliğinden fazla etkilenmez. Erişkin ağaçlar -16°C ye kadar dayanırlar ancak gençler soğuğa çok dayanıklı değildir. Bitki, kökünün yaralanmasına karşı hassastır; bu nedenle dikildikten sonra yeri değiştirilmemelidir. Kış sonunda ağacın yapraklarında siyah benekler oluşmaktadır ancak bu durum mantar infestasyonundan çok, bitki köklerinin aşırı nem nedeniyle kısmen çürümesine bağlıdır. Şartlar düzelince, baharda lekeli yapraklar dökülür, yenileri sağlıklı olarak gelirler. Bu nedenle herhangi bir tedavi gerekmez sadece bozuk yapraklar elle toplanmalıdır. Koca Yemiş tohumla veya çelikle kolaylıkla üretilir.
Peyzajda kullanımı: Arbutus unedo parlak yeşil yaprakları, çok sayıda renkli gövdeleri ile ilgi çeken ve her dem yeşil bir ağaçtır. Bugün peyzajda birçok kültürü kullanılmaktadır. Özellikle, meyve ve çiçeğinin aynı anda görülmesi nedeniyle sonbahar ve kış aylarında çarpıcı bir görüntüsü vardır. Çim üzerinde soliter vurgu bitkisi olarak güzel görünür. Doğal bahçelerin güneşe bakan şev ve yamaçlarında, kolay geliştiği için tercih edilir. Dallar gençken iyi bir budama uygulanarak, güzel bir çit bitkisi yapılabilir.
ARBUTUS ANDRACHNE - SANDAL AĞACI
Arbutus andrachne, Ericaceae ailesinden her dem yeşil, küçük bir ağaçtır ve 12 metre yüksekliğe ulaşabilir. Bir Akdeniz bitkisi olan ağaç, doğal olarak Afrika’nın kuzeyinde; Tunus ve Fas’tan doğuya, Avrupa’nın güneyinde; İspanya’dan ülkemize kadar olan bölgede bulunur ayrıca Karadeniz’in kuzeyinde; Ukrayna, Gürcistan, Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve Ermenistan’da da bulunmaktadır.
Sandal Ağacı’nın gövdesi, kahverengi-kırmızı renktedir. Yazın gövdenin kabuğu dökülür ve fıstık yeşili bir renk ortaya çıkar. Kışa doğru gövde tekrar kahverengi-kırmızı renge döner. Koyu yeşil renkte, kenarları düzgün, 8-10 cm uzunlukta olan eliptik yapraklar, dallardan kırmızı bir sap ile çıkarlar. Beyaz ve sarımsı renkteki çiçekler, 5 cm uzunluğundaki saplar üzerinde salkım şeklindedir ve ilkbaharda açarlar. Sonbaharda olgunlaşan meyveler, 1-2 cm çapında turuncu-kırmızı renktedir. Arbutus andrachne meyvelerinin olgunlaşması ortalama 7 ay sürer. Arbutus unedo meyvelerinin olgunlaşması ise 12 ay sürmektedir.
Sandal Ağacı, kuraklığa ve yanmaya oldukça dayanıklıdır. Yangından sonra derindeki rizomlarından tekrar yeni gövdeler oluşur. Arbutus andrachne, kışın dinlenme safhasında olduğu için; Kuzey Karadeniz’in, Akdeniz iklimine göre daha sert olan iklim koşullarına Arbutus unedo’dan daha dayanıklıdır. -16°C’ye dayandığı bilinmektedir. Bitkinin üretimi tohumla yapılmaktadır.
Peyzajda Kullanımı: Sandal Ağacı ilgi çekici, her dem yeşil bir gölge ağacıdır. Çim alanlarda vurgu bitkisi olarak kullanılabilir. Ağaç budamaya uygundur, gençken iyi bir budamayla çit yapılabilir. Arbutus andrachne, tijlendirilerek cadde ağaçlandırılmasında kullanılabilir.
Sandal Ağacı yazın sıcağına çok dayanıklıdır. Kuvvetli derin, yan kökleriyle toprak kaymasını önlediği için şevlerde, yamaçlarda ve heyelan tehlikesi olan yerlerde kullanılabilir. Güzel kokulu çiçekleri arılar için çekicidir. Arbutus andrachne ve Arbutus unedo olgun meyvelerinin güzel bir kokusu vardır. Yüksek oranda antioksidan içerirler: C vitamini, E vitamini, niasin, karotenoidler ve polifenol bileşimleri bunlar arasındadır. Her iki bitkinin meyveleri; reçel, kek ve şekerleme yapımında kullanılmaktadır.
