KUŞKONMAZ

Kuşkonmaz, Asparagaceae ailesine ait, 300 kadar türden oluşan bir cinstir. Bu aileye ait bitkilerin çoğu her dem yeşil ve çok yıllıktır (perenial). En fazla tanınan, sevilen ve yenilen türü; Asparagus officinalis  Türkçe adı ile Kuşkonmaz veya Tilkişendir. Yenen Kuşkonmazlar dışında, ülkemizde eskiden beri, süs bitkisi olarak tanınan, iç ve dış mekânda kullanılan Asparagus plumosus: Süs Kuşkonmazı, Asparagus aethiopicus "Sprengeri": Gelin Teli,  Asparagus densiflorus "Meyeri": Tilki Kuyruğu" dan bahsedilecektir.

 

ASPARAGUS OFFİCİNALİS - KUŞKONMAZ - TİLKİŞEN

Kuşkonmaz insanlar tarafından aranan ve sevilerek yenilen, uzun ömürlü bir sebzedir. Kral sofralarının vazgeçilmez öğelerinden olan kuşkonmaz, özellikle Avrupa ve Kuzey Amerikada en değerli sebzedir. Haşlanarak zeytinyağı ve limonla yenilebildiği gibi, çorbası ve çok çeşitli yemekleri yapılmaktadır.

Kuşkonmaz Avrupa ve Asyaya ait bir sebzedir. MÖ 200 yılında Makedonyalıların bu bitkiyi yetiştirdiği bilinmektedir. Özelikle Akdeniz ve İngiltere kıyılarında doğal olarak yetişmektedir. Türkiyede 12 doğal türü bulunmaktadır. Kıyılarda yetiştiği için, tuzluluğa dayanıklı olduğu bilinmektedir. Kuşkonmaz, tüm sebzeler arasında en fazla folik asit içerendir. Yağ, kolesterol ve sodyum oranı düşük, lif, potasyum, thiamine, A, C, B6 vitaminleri ve glutathione dan zengin, kuvvetli bir antioksidandır.


Kuşkonmaz tohumdan yetiştirildiği takdirde 3 yılda ürün vermektedir. Birinci yıl saksı veya tavalarda çimlendirilen tohumlardan elde edilen fideler, sonbaharda yapraklarını kaybederler, bu arada rizom kökleri gelişmiş olur. İlkbaharda topraktan çıkarılan pençeler (rizom), özel hazırlanmış dikim yerlerine nakledilirler. Bitki dikim yerinde, ürün alınmadan bir yıl gübrelemesi yapılıp, suyu verilerek bakılır. Ertesi yıl, üç yaşına basan bitkilerin hasadına başlanır. Hasat bitkinin ilkbahar sürgünlerinin, çıktığı kumlu toprağın altından kesilmesi ile yapılır.

 

Kuşkonmaz bitkisinin en önemli isteği, iyi drenajlı ve asit olmayan bir ortamdır. 7 den düşük pH derecelerinde, kireç ilavesi ile toprak pH nın arttırılması sağlanmalıdır. Düşük pH değeri olan topraklarda fusariuma bağlı kök çürümesi sıklıkla görülmektedir. Bitkinin tercihi kumlu toprak yanında, organik maddeden zengin ortamdır.

 

ABD de sıklıkla, hibrid olmayan Washington varyeteleri (Mary, Martha ve Waltham)  kullanılmaktadır. Hibrid olmayan varyetelerde, erkek ve dişi bitki oranı eşit olarak kabul edilir. Kuşkonmazda hibrid denildiğinde; erkeklerin çoğunlukta olduğu bitkiler anlaşılmaktadır. Dişi bitkiler, genelde kuvvetli sürgün yapmakta ancak meyve ve tohum için yeterli enerjiyi sağlama bakımından, sürgün sayısı erkek bitkilere göre daha az olmaktadır.

 

Kuşkonmazın kumlu toprakta hazırlanan 20-25cm derinlikte yataklara dikilmesi önerilir. Sıra aralarının 100-120cm, pençe aralarının ise 20-30cm olması uygundur. Pençeler dikilirken, köklenmeyi arttırmak için toprağa süper fosfat karıştırılır. Çukura yerleştirilen pençelerin üzeri 7-8 cm toprakla örtülür, bitki büyümeye başlayınca, 6 hafta sonra, tekrar 7-8 cm toprak ilave edilir. Çukurların tam doldurulması bitkinin durgunluk devresine girdiği sonbaharda veya yeni sürgünlerden evvel ilkbaharda yapılmalıdır. Ticari tarlaların ömrü 12-15 yıl arasında değişmektedir. Ancak 50 yıl devamlı ürün alınan bahçeler vardır. 15 yıldan sonra sürgünler incelmektedir.

 

Kuşkonmaz tarlaya dikildikten sonra ilk yıl ürün alınmaz. İkinci yıl çok az bir ürün alınabilir. Üçüncü yıl hasat başlar. İlk yıllarda ürün kesmeme nedeni rizomların iyice gelişmesi ve kuvvetli olması içindir. Hasat, sürgün uzunluğu 20-25 cme ulaşınca yapılır. İlk hasat yılında az miktarda ürün kesilmesine karşın, ikinci hasat yılında 3-4 hafta, bundan sonraki yıllarda ise 6-8 hafta hasat yapılır. Hasattan sonra yeni çıkan sürgünlere dokunulmaz, bunlar büyüyüp açılır, yapraklara dönüşürler ve bitki rizomunun gelişmesini sağlarlar.

 

Bakım ile ilgili olarak, yabancı ot temizliği muntazam olarak yapılmalıdır. Başlıca zararlıları, mayıs böceği (manas) gibi toprakta yaşayan kurtlardır. Bunun dışında; Kuşkonmaz böceği,  yumurtalarını sürgün ucuna bırakır, çıkan larvalar, sürgün ucunu yerler. Kuşkonmaz küfü ve pembe küf, mantar hastalıklarıdır. Bu hastalıklar, bir yıl önceki kuru yapraklardan gelişir, engellemek için sezon sonunda ölü yapraklar kaldırılmalıdır. Toprak mantar zararlılarının ön önemlisi Fusarium kök çürüklüğüne yol açan mantardır. Toprakta normalde bulunabilen bu zararlıdan korunmanın en iyi yolu bitkinin sağlıklı olmasının sağlanmasıdır.

 

Gübre uygulaması toprak testine göre yapılmalıdır. İlk dikimde yukarıda belirtildiği gibi fosfat verilir, ancak kuşkonmaz fazla fosfata gereksinim göstermediğinden sonraki gübrelemelerde verilmemelidir. En fazla potasyuma, biraz da azota gereksinimi vardır. Amonyum nitratın fusariumu arttırdığı bildirilmiştir. Fazla alkali ortamda mangan eksikliği olabileceği hatırlanmalıdır.

 

Sulama, yağmurun fazla olduğu yörelerde gereksiz olabilir, çünkü bitki kökleri 300 cm kadar derine inebilmektedir. Kurak bölgelerde zaman zaman doyurucu bir şekilde sulama yapılmalıdır.

 

Beyaz Kuşkonmaz, zannedildiği gibi ayrı bir varyete değildir. Özellikle İtalya ve Almanya da, bitki yatağının üzeri 20-25cm yüksekliğinde bir kum tabakası ile örtülmekte ve kum içinde büyüyen, güneş ışını görmeyen sürgünler, beyaz renkte olmaktadır. Bunların hasadı kum içine sokulan uzun bıçaklarla yapılmaktadır.

 

Kuşkonmaz yiyenlerin %60 ında, idrarda keskin kötü bir koku duyulur. Araştırmalar bu kokunun kuşkonmaz yenmesinden sonra vücutta oluşan ve idrara geçen metil merkaptan ve bazı metabolitlere bağlı olduğunu göstermiştir. Kalıtımsal olarak insanların %40 ında bu işlem oluşmamakta ve idrar kokusuz çıkmaktadır. Bununla birlikte, idrardaki kokunun hiçbir zararı yoktur ve kuşkonmaz yenilmesinden vazgeçilmesi önerilmez.

 

Foto 1-Asparagus officinalis

 

Foto 2-Asparagus officinalis  yaprak,tohum                                    

Foto 3-Asparagus officinalis -pençe 

 

Foto 4-Asparagus officinalis -Pişirilmeye hazır sürgünler

 

ASPARAGUS PLUMOSUS veya ASPARAGUS SETACEUS - SÜS KUŞKONMAZI Anavatanı Güney Afrika dır. Latince "plumosus" tüylerle süslü demektir. Sarmaşık türü, çok yıllık rizomlu bir bitkidir. Çok ince yaprakçıklar, gövdelerden çıkarlar. Sarılıcı karakterdeki bitki, ortamını bulduğunda 2-3 m boylanabilir. Saksı için daha uygun olan yeni kompakt  hibritleri yetiştirilmiştir. Dünyanın birçok yerinde iç mekân, sıcak iklim bölgelerinde bahçe bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Yeşilimsi-beyaz, ufak çiçekleri, ilkbahardan sonbahara kadar açarlar, önce yeşil olgunlaşınca siyah meyveye dönüşürler. - 4 ˚C dona dayanır. Yaprakları çiçek buketlerinde kullanılmaktadır. 

 

Foto 5- Asparagus plumosus

 

Foto 6- Asparagus plumosus

 

ASPARAGUS AETHİOPİCUS "SPRENGERİ" - GELİN TELİ: Bu bitki daha önce Asparagus densiflorus "Sprengeri" olarak bilinmekteydi. Çok yıllık, her dem yeşil bir bitkidir. İğne şeklindeki ince yaprakları ile güzel bir görünümü vardır. - 6 ˚C dona dayanır. Sarmaşık şeklinde uzayabildiği gibi, sürünücü ve sarkıcı olarak da kullanılır.

 

Bitki yazın beyaz-pembe renkli küçük çiçekler açar. Bu çiçeklerden oluşan küçük yuvarlak meyveler, kışın kırmızı renk alırlar.

 

Foto 7 Asparagus aethiopicus "Sprengeri"      

 

Foto 8 Asparagus aethiopicus "Sprengeri" yaprak     

 

 Foto 9 Asparagus aethiopicus "Sprengeri"

 

     Foto 10 Asparagus aethiopicus "Sprengeri"

 

ASPARAGUS  DENSİFLORUS "MYERS" - TİLKİ KUYRUĞU KUŞKONMAZI: Çok yıllık, her dem yeşil, rizomlu bir bitkidir. Densiflorus latince "sık" kelimesinden gelmektedir, küçük çiçeklerinin sap üzerinde çok sık dizilmesinden dolayı verilmiştir. İnce iğne şeklindeki yaprakları açık yeşil renktedir. Yaprakçıklar, uzun saplar üzerinde tilki kuyruğu (eldiven parmakları) şeklinde yukarı uzanırlar. Bitki 50-60 cm yükseklik ve kardeşlenme ile 100-120 cm genişliğe ulaşabilir. Yazın açan, küçük beyaz çiçekler, önce yeşil, sonbahar sonunda ise kırmızı küçük meyvelere dönüşür.

 

Narin görüşüne karşın oldukça dayanıklı bir bitkidir, güneş altında, yarı gölgede olabilir, toprak için seçici değildir, kuraklığa ve - 6 ˚C soğuğa dayanır.

      Foto 11- Asparagus densiflorus "Myers"      

 

 Foto 12- Asparagus densiflorus "Myers"     

 

Asparagus, a family of Asparagaceae, consisting of about 300 species. Most of the plants belonging to this family are green and perennial. The most well known, loved and edible type; Asparagus officinalis Turkish name is Asparagus or Tilkişen. Beside edible asparagus; Asparagus plumosus: Ornamental Asparagus, Asparagus aethiopicus "Sprengeri": Crown Point, Asparagus densiflorus "Meyeri": Fox Tail ", which has been used in our country since ancient times as an ornamental plant.

 


Paylaş: