27 Aralık 2016 Salı
I. Bölümdeki tabloda dayandıkları en düşük ısı derecesi verilen palmiyelerden bir kısmı, gerek çok yavaş büyüdüklerinden, gerek gösterişli olmadıklarından veya temini olanaksız olduğundan bu yazıda bahsedilmemektedir. II. Bölümde; ülkemizde kısmen bilinen, soğuğa dayanıklı palmiyelerden bahsetmiştik. Bu bölümde, önerdiğimiz dona dayanıklı, ülkemizde fazla tanınmayan palmiyelerden bahsedeceğiz.
SABAL TÜRLERİ
Sabal’lar Amerika kıtasına özel, tek gövdeli, 15 kadar türdür. Sabal türleri soğuğa dayanıklı, güneş seven, kosto-palmat (omurga üzerinde yelpaze yaprak; fotoğrafa bakınız) yapraklı palmiyelerdir. Bitkiler hermafrodittir, tek bir bitkiden meyve ve tohum elde edilir.
SABAL MEXİCANA “Sabal texana”
Meksika veya Teksas Sabalı
Kökeni Teksas ve Meksika’dır. 30–40 cm genişliğe, 15 metre uzunluğa erişen kalın gövdeli bir türdür. Kısa saplı, açık yeşil renkli yaprakları, 2 metre uzunluğa erişirler. Soğuğa dayanıklılıkları diğer saballar gibi oldukça fazladır. -10°C’a kadar yapraklarında bozulma olmamaktadır, -12°C soğuğa kadar dayanırlar.
SABAL MİNOR
Cüce Sabal - Cüce Palmetto
Güneydoğu ABD kökenlidir. Genelde gövde toprak altında bulunmakta, yapraklar direkt olarak toprak seviyesinden çıkmaktadır. Zamanla 20–40 cm gövde oluşturabilmektedir. Tepede 8–20 adet mavi-yeşil yelpaze yapraklar bulunmaktadır. Yaşlanan yapraklar aşağıya doğru sarkarlar. Çiçek sapları, yapraklardan daha uzundur, toprak seviyesinden çıkıp, yaprakların üzerine uzanırlar.
Avrupa’da aranan bir palmiye olmasının nedeni, soğuğa en dayanıklı palmiyeler arasında olmasıdır. -20°C’de yaprakları soğuktan yansa bile, toprak altındaki gövdesinden tekrar yaprak çıkardığı gözlenmiştir.
SABAL PALMETTO
Lahana Palmiyesi, Sabal Palmiyesi
Güneydoğu ABD kökenlidir. Boyu 20 metre uzunluğa erişir. 30-45 cm çapındaki gövde, dökülen yaprakların yara izleriyle kaplıdır. Yelpaze yaprakları, yeşil veya mavi-yeşilimsi renkte, kosta palmat yapıdadır. 2 metre uzunluğundaki bu yapraklar, uzun bir sap üzerinde bulunurlar. Yaprak saplarında diken veya tüyler yoktur, son derece pürüzsüzdür. -13°C’ye dayanıklıdır. ABD’de Oklahama’da bazı bireylerin -30°C’de ölmediği rapor edilmiştir.
Büyümesinin daha yavaş olmasına karşın, pürüzsüz yaprak sapı ve gövdesi ile ülkemizde peyzajda, Vaşingtonya Palmiyesine iyi bir alternatif olacağını düşünülmelidir.
BUTİA TÜRLERİ
Güney Brezilya, Paraguay, Uruguay ve Kuzey Arjantin’de doğal olarak bulunan, tüysü yapraklı 8 tür palmiyeyi kapsar. Dona dayanıklıdırlar. Çeşitli topraklara kolaylıkla uyum sağlarlar. Butialar’da, erkek ve dişi çiçekler aynı çiçek sapında yer alırlar, bitkiler hermafrodittir.
BUTİA CAPİTATA
Jöle Palmiyesi, Şarap Palmiyesi
Güney Brezilya ve Uruguay kökenlidir. 40–50 cm çapındaki ağaçlar 3–5 metre kadar boylanırlar. Dayanıklı bir dış mekân ağacıdır. Odunsu, gri gövdesi, düşen yaprakların yerinde oluşan kaba yara izleri (nedbeler) ile kolaylıkla tanınırlar. Yaprakları gri-mavi renkteki yapraklarının uçları aşağıya kıvrıktır. Olgunlaşan sarı-turuncu meyveler, hoş kokulu ve mayhoş tatlıdır, yenilebilirler. -12°C’ye dayanır.
BUTİA YATAY
Yatay Palmiyesi
Butia yatay Arjantin, Paraguay, Uruguay kökenlidir. Gövdesi Butia capitata’da olduğu gibi, düşen yaprakların yapışma yerlerinde görülen kaba yaprak izleri nedeni ile özel bir görünüm gösterir.
8–12 metreye uzayan boyu ile cinsin en uzun palmiyesidir, gövde çapı 40 cm’e ulaşır. -12°C’ye dayanır.
BRAHEA TÜRLERİ
Brahea’lar, geniş gövdeli, yavaş büyüyen yelpaze şeklinde yaprakları olan palmiyelerdir. Kuru, kireçli bölgelerde ve yamaçlarda daha iyi gelişirler. Tropik veya sıcak bölgelerde aynı derecede iyi gelişim gösterirler. Hermafrodit’dir, tek bir bitki tohum yapabilir.
Mavi Palmiye
Baja California kökenlidir. Palmiyenin 10–12 metre uzunluğundaki kalın gövdesi, doğasında ölü yapraklarla kaplıdır. Yaprak saplarında beyaz dişler vardır. Yelpaze yapraklar derin bölmeli, mavi-yeşil, mumsu görünümdedir.
Çiçek sapları, 5 metreye kadar uzunlukta olabilir Tepe noktasından çıkan bu saplar, bitkinin üzerinde bir yay çizdikten sonra aşağı sarkarlar. Çiçekler iki cinslidir. –12°C dona dayanır.
BRAHEA ELEGANS
Zarif Brahea
Meksika’ya ait bir palmiyedir. 3 metreye kadar boylanabilen, küçük bir palmiye olmasına karşın, geniş ve görkemli tacı ile gösterişlidir. 75 cm’ye kadar uzunlukta olan yaprak saplarından çıkan, gri-yeşil renkli, yelpaze yaprak, 50 kadar bölme (segment)’den oluşmuştur. Çiçek sapı uzundur. –8°C dona dayandığı rapor edilmiştir.
DYPSİS TÜRLERİ
Dypsis 140 dolayında türü kapsamaktadır. 3 türü dışında kalanların hepsi Madagaskar Adasının endemik bitkileridir. Dypsis’ler genelde, tek cinseldir.
Altın Kamış Palmiyesi-Areka, (Chrysalidocarpus lutescens)
Dypsis lutescens bugün bile yanlış olarak birçok ülkede, Areka adı altında satılmaktadır. Anavatanı Madagaskar’dır. Çok gövdeli bir palmiyedir. Gövdeleri 10 metreye kadar uzayabilmektedir. Yaprakları zarif ve tüysü görünümdedir. Dikensiz yaprak sapları ve düzgün gövdesi, altın sarısı renktedir.
Kısa süreli -4°C soğuğa dayanır. Sıcak bölgelerde, don görmeyen korunaklı bahçelerde dış mekânda yetiştirilebilmektedir. İç mekânda dünyanın birçok ülkesinde geniş olarak kullanılmaktadır.
DYPSİS DECARYİ
Üçgen Palmiye, (Neodypsis decaryi)
Çok değişik ve güzel görünümlü bir palmiyedir. Üç yüzü olan gövdesi ile hemen tanınır. Tüysü ve yukarı uzanan yaprakları üç yöne doğru yükselir. Yaprakların yalnız uç kısımları hafif aşağı sarkar.
Bu palmiye de kısa süreli -4°C dona dayanır. Son yılların popüler palmiyelerindendir.
RAVANEA RİVULARİS
Majestik Palmiye,
Madagascar kökenli, tek gövdeli bir palmiyedir. Majestik Palmiye, adından da anlaşıldığı gibi son derece görkemli ve alıcı görünüme sahiptir. Düzgün gövdesi 40 cm genişliğe ve 25 metre yüksekliğe ulaşabilir. Yaprakları pinnat (tüysü)’dır.
Hafif ve kısa süreli -3°C dona dayanıklıdır. Tam güneş altında kalabilir.
ARENGA ENGLERİ
Cüce Şeker Palmiyesi
Japonya ve Tayvan kökenlidir. 3 metreye kadar uzayan, çok gövdeli, üstten koyu yeşil, alttan gümüşi renkte görülen tüysü yaprakları ile güzel bir palmiyedir. Tropik ve sıcak ılıman bölgelerde yetiştirilebilirler. Zengin ve nemli toprakları tercih ederler, su gereksinimleri fazladır. -9°C soğuğa dayanmaktadır.
BİSMARCKİA NOBİLİS
Bismark Palmiyesi
Madagaskar adasında bulunan, çok büyük, görkemli, yaprakları yelpaze şeklinde olan bir palmiyedir. 18–20 metreye uzayan boyu, kalın gövdesi ile geniş alanlara tek veya ufak grup halinde dikilmeleri uygundur. Yaprakları bazı alt türlerde gümüş rengi, bazılarında ise yeşil olup, 3 metre çapa ulaşır. Bu palmiyeler erkek veya dişi olurlar, döllenme için her iki cinsten birer ağacın olması gerekmektedir. Güneşli ve geniş alanlarda kullanılacak bir palmiyedir.
Bismark Palmiyesi tropik iklim dışında yavaş büyümektedir. Genç bireyler dona dayanmaz ancak bu görkemli palmiye büyüdükçe dona dayanıklı olmaktadır, -5°C soğuğa dayanırlar.
CHAMAEDOREA TÜRLERİ
Şamadora’lar Meksika’dan Brezilya ve Bolivya’ya kadar uzanan, nemli, karışık ormanlarda, orman altı bitkisi olarak yaşayan, 100 kadar tek veya çok gövdeli türdür. Bitkiler iki cinslidir, tohum meydana gelmesi için dişi ve erkek gereklidir.
Şamadora’lar, iç mekânda tüm palmiyeler arasında en dayanıklı olanlardır. Yalnız ışık azlığını değil, genelde sulamadaki aksaklıkları da tolere ederler. Bununla beraber iyi gelişmeleri için yeterli ışık ve muntazam sulama gereklidir. Bu cinsin yalnız aşağıda yazılı iki türü dona dayanıklıdır ve gölgede olmak şartı ile Akdeniz sahil kuşağımızda dış mekânda yetiştirilebilir.
Dayanıklı Bambu Palmiyesi
Vatanı Meksika’dır. Çok gövdeli, gölgeyi seven, ılıman iklim kuşağında dış mekânda, soğuk bölgelerde ise iç mekânda yetiştirilen bir türdür. 1–1,5 metre boya ulaşır.
Yaprakları soluk yeşildir. Çiçekleri krem rengi, meyvesi portakal veya kırmızı renktedir. -7°C soğuğa dayanmaktadır. Türkiye’de ilk örnekleri, Palmiye Merkezi bahçesine dikilmiştir.
CHAMAEDOREA RADİCALİS
Kökten Şamadora, Gövdesiz Şamadora
Meksika kökenli bu palmiye doğasında, serin, gölgeli, 1000 metreye kadar yükseklikteki yağmur ormanlarında bulunur. Gövdesi olmayan bu palmiyenin tüysü yaprakları toprağın hemen üzerinden çıkarlar.
Çiçek sapları da toprak altından veya hemen toprak seviyesinden yükselir. Çiçekler parlak sarı veya turuncu renktedir. Meyvesi yaklaşık 6 mm uzunluğunda ve turuncu renktedir.
Nemli ve gölge bir ortamda, ılıman veya subtropikal bir iklimde kolaylıkla büyür. Şamadora’lar içinde soğuğa en dayanıklı olanıdır. Daha önce –8°C soğuğa dayandığı bilinmekteydi. Bazı raporlarda, –10°C’ye dayandığına işaret etmektedir.
RHAPIS EXCELSA
Rapis Palmiyesi, Leydi Palmiyesi
Güney Çin kökenlidir, doğada orman altı bitki olarak bulunmaktadır. Çok gövdeli bir yelpaze palmiyesidir. Açık yeşil renkli, yaprakları 4–10 derin segmentten oluşur. Gölgede koyu yeşil, güneşte ve besin azlığında ise sarı renk alırlar. Boyları 3 metreyi, çapları 2–3 santimi bulabilir. Çok yavaş büyüyen bir palmiyedir.
Gövdesi, kaba, örgülü liflerle kaplıdır. İç mekânda bu lifler soyulursa palmiye daha güzel gözükmektedir. Dona dayanan bir palmiyedir, –8°C soğuğa dayandığı bilinmektedir. Gölge ve ışık azlığına da tolerans gösterdiğinden, iç mekânda seçilecek en güzel palmiyelerdendir.
Sabalas are endemic in American continent, single-bodied and having about 15 species. Sabala varieties are cold-resistant, needs light and costa-palmat (palm leaves on the spine) leaf palms. The plants are hermaphrodite. We can get both seed and fruit from a single plant.
