KAKTÜS VE SUKKULENT BİTKİLERİN PEYZAJDA KULLANILMASI: 5.Bölüm

AEONİUM ARBOREUM - AĞAÇSI AEONİM

Aeoniumlar, Damkoruğugiller (Crassulaceae) ailesinden, her dem yeşil, sukkulent (etli yapraklı) bitkilerdir. Aeonium cinsi, Kanarya Adaları, Maderia Adası, Fas ve Etiyopyada bulunan 35den fazla türden oluşur, Akdeniz iklimine uygun bitkilerdir. Aeoniumların çoğu hafif kuraklık ve hafif dona dayanırlar. Kuru ortamda dona daha fazla dayanabilirler.

Aeonium arboreum 80-100 cm yüksekliğe ulaşabilir, dallanma gösterir, dalların uçlarında rozet oluşturan yaprakları vardır. Monokarpik bir bitkidir, belli bir boya erişen Ağaçsı Aeonium, küçük sarı çiçekçiklerden oluşan büyük bir çiçek açtıktan sonra ölür. Bitki, üzerindeki çiçek açmamış rozetlerle, yaşamına devam eder ve bu rozetlerden üretim yapılabilir. Alacalı yapraklı varyeteleri de vardır.

Aeonium arberoum cv. Schwartzkopf (Zwartkop) bu varyetede geniş rozetler siyaha yakın etli yapraklardan oluşmuştur.

Peyzajda Kullanımı: Aeonium arboreum Peyzajda vurgu bitkisi olarak tercih edilir. Kaya bahçelerinde, sukkulent bahçelerde kullanılır. Saksı ile yetiştirilmeye de uygundur.

Aeonium haworthii doğal olarak Kanarya Adalarında bulunur. 40-50 cm yüksekliğe erişebilir. Gövdeler çok dallanma gösterir, dallar ucundaki rozetler kaşık şeklinde, mavi gri, kenarları kırmızı yapraklardan oluşmuştur. İlkbaharda sarıdan, pembemsi beyaza değişen renkli çiçekler açarlar.

Peyzajda Kullanımı: Sukkulent bahçelerinde ve yürüyüş yolu kenarlarında seçilecek, dayanıklı bir türdür.

Aeonium arboreum

Aeonium arberoum cv. Schwartzkopf

Aeonium haworthii

BULBINE FRUTESCENS - YILAN ÇİÇEĞİ

Bulbine frutescens hızlı büyüyen, dallanan çok yıllık sukkulent bir bitkidir. Çirişgiller (Asphodelaceae) ailesine ait bu bitkinin, ana vatanı Güney Afrikadır. Yeşil ince etli yaprakları gövdeden karşılıklı olarak çıkar ve gövdeyi sıkıca sararlar. Bitki alttan kardeşlenme gösterir ve kardeşlerin gri gövdeleri üzerinde, sıklıkla köklenme görülür. Küçük, yıldız şeklindeki çiçekleri, 6 petalden oluşur, uzun bir sap üzerinde salkım şeklindedir. Portakal rengindeki petaller, sarı renkli tüylü stamenlerle birlikte güzel bir görünüm oluştururlar. Genelde ilkbaharda bazen de diğer mevsimlerde çiçek açar.

Bulbine frutescens kendi haline bırakıldığında formu bozulduğundan, budama ile düzeltilmelidir. İyi drenajlı, kompostla zenginleştirilmiş bir toprağa dikilmelidir. Daha çok çiçek açması için, ölü çiçek başları kesilmelidir. Bitki tam güneşi tercih etmekle birlikte yarı gölgede de yetişebilir.

Peyzajda Kullanımı: Ilıman iklim bölgelerinde, susuzluğa dayanıklı bir bitki olarak, yer örtücü veya kaya bahçelerinde kullanılır. Kolay büyümesi, güzel çiçekleri, susuzluğa dayanıklılığı, az bakıma gereksinim göstermesi ve tüm yıl boyunca güzel bir görüntü elde edilmesi sebebiyle tercih edilebilecek bir bitkidir. Mavi bodur Agapanthus ile birlikte kullanıldıklarında, aynı zamanda çiçek açtıklarından güzel bir görüntü elde edilir.

Bulbine frutescens

ECHEVERİA GLAUCA - MAVİ EKEVERYA

Ekeveryalar (Echeveria), kaktüs ve etli yapraklı bitkilerin, Damkoruğugiller (Crassulaceae) ailesine ait bir cinstir, doğal olarak Meksikadan, Güney Amerikanın kuzey batısına kadar olan bölgede bulunurlar. Susuzluğa dayanıklı, güneş altında korumasız kalabilen bitkilerdir.

Echeveria glauca türü, ülkemizde tanınan bir bitkidir. Rozet şeklinde yaprak dağılımı gösterir, gri-mavi yaprakları ile ilgi çekicidir. Aşırı güneşte ve susuzlukta yaprak uçları hafif kırmızımsı olabilir. Yaz ve sonbaharda sarı, turuncu çiçekler açar. Çiçekleri 20-25 cm uzunluğunda bir sap üzerinde ve salkım şeklindedir.

Bitki, 20-30 cm çapa, uzun yıllar sonra ise 30 cm yüksekliğe erişebilir. Ancak boyu uzayan bitkiler, alt yapraklarını kaybettiklerinden ve gövdeleri de, genelde çok düzgün olmayıp bir tarafa yattığından güzel gözükmezler. Bu nedenle doğal bahçeler dışında, uzayan bitkilerin 2-3 yılda bir yenilenmesi uygun olur.

Echeveria glauca, güneş ve yarı gölgede yetişir, bol ışıklı olmak koşulu ile iç mekâna da uygundur, sıklıkla iç mekân bitkisi olarak kullanılmaktadır. Ancak bitkinin soğuğa dayanıklılığının -12°C olduğu göz önüne alınırsa, ülkemizin bütün kıyı bölgelerinde dış mekân bitkisi olarak yetişebileceği açıktır.

Doğası gereği kuraklığa dayanıklıdır, bu nedenle özellikle kurak kaya bahçelerinde sıklıkla kullanılır. Neme dayanıklı olmakla birlikte, yapraklarının ıslak olmasından hoşlanmaz, sulama topraktan yapılmalıdır. Devamlı sprink kullanılan, çim alanlarda dikilmesi uygun değildir.

Peyzajda Kullanımı: Geniş taç yapmayan ve altı fazla gölge olmayan, palmiye gibi ağaçların etrafında, süsleme amacı ile bahçe yolları kenarlarında, sulanması ihmale uğrayabilecek göbeklerde veya kaya bahçelerinde kullanılmaları uygundur.

Echeveria glauca

COTYLEDON ORBİCULATA - DOMUZ KULAĞI

Cotyledon orbiculata, Damkoruğugiller (Crassulaceae) ailesine aittir. Kotiledon cinsi genellikle kardeşlenme gösteren, çok yıllık sukkulent, her dem yeşil, küçük çalılardan oluşan on türü kapsar. Cotyledon adı Yunanca fincan şekli kelimesinden gelmektedir.

Cotyledon orbiculata, anavatanı Angola, Namibya, Güney Afrikadır. Bitki 100 cm boy ve 50 cm ene ulaşabilir Orbiculata adı Latince yuvarlak kelimesinden gelmektedir. Yeşil veya gri renkli yapraklarının kenarları kırmızı renklidir, etli yaprakları, saplar üzerinde karşılıklı çiftler halinde çıkar.

Cotyledon orbiculata çiçeklenmesi yaz sonu veya son baharda olmaktadır. 70 cme kadar uzayan sap üzerinde bulunan çiçekleri, 1,5-2 cm uzunluğunda çan şeklinde çiçekçiklerden oluşur. Çiçekler genelde portakal kırmızısı renktedir, bazen sarı açan varyeteleri de bulunur. Çiçeklerin hafif donda bozulmasına karşın bitki hafif dona dayanır. Diğer bazı sukkulent bitkilerde olduğu gibi, aşırı güneşten olan su kaybını azaltmak için yaprak üzerinde pudra gibi bir tabaka vardır. Bu da bitkiye grimsi güzel bir renk kazandırır.

Cotyledon orbiculata

PORTULACARIA AFRA - PORTULAKARYA (FİL YEMEĞİ)

Portulacaria, Semizotugiller (Portulacaceae) ailesine ait bir cinstir. Semizotugiller, bilinen Portulaca türünü (semizotları) de kapsamaktadır. Portulacaria afra muhtemelen cinsinin tek üyesidir, ancak çeşitli varyeteleri mevcuttur. Portulacaria adı, portulaca (cins adı) ve afra (Afrika, bitkinin bulunduğu kıta) kelimelerinden türemiştir.

Portulacaria afra sukkulent bir çalıdır. Doğal olarak Namibya, Güney Afrika ve Mozambikin kurak, dağlık bölgelerinin eteklerinde bulunmaktadır. Her dem yeşil, çekici, sukkulent büyük çalı ve küçük ağaç formunda bir bitkidir. Doğada 500 cm yüksekliğe ulaşan büyük örneklerine olmasına karşın, kültürde 200 cm boyu geçmemektedir. Küçük etli yaprakları yuvarlak, gövdesi hafif kırmızı renktedir. Küçük, pembe, yıldız şeklindeki çiçekleri, kış sonundan ilkbahara kadar açar. Ancak saksıdaki bitkiler genelde çiçek açmamaktadır. Portulakarya kolaylıkla çelikle üretilebilir.

Güney Afrika Addo Milli Parkında filler, Portulacaria afrayı, üstünden başlayarak toprak seviyesine kadar yemektedir. Bunun sonucu bitki yere paralel ve yakın olarak, adeta yer örtücü gibi bir şekil alarak yayılmaktadır. Bitkiye Fil Yemeği adı da bu nedenle verilmektedir.

Peyzajda Kullanımı: Portulakarya, dünyanın sıcak ve ılıman bölgelerinde bahçe peyzajında kullanılan, ayrıca bonsai yapılarak saksıda yetiştirilen popüler sukkulent bir bitkidir. Sınırlandırma amacı ile veya iyi budanarak çit bitkisi olarak kullanılabilir. Kaya bahçeleri ve sukkulent bahçelerde kullanımı uygun bir bitkidir. Güneş altında veya yarı gölgede dikilebilir, kuru bahçelere dayandığı gibi, drenaj sağlanmak şartı ile çok sulanan bahçelerde de kullanılabilmektedir. Ancak bitkinin dona fazla dayanıklı olmadığı hatırlanmalı, don tehlikesi olan ortamlarda, saksıda tutularak, kışın uygun yere alınması gerekmektedir. Bonsai yapmak için çok uygun bir bitkidir, bu durumda saksılarda kullanılır.

Portulacaria afra

Portulacaria afra variegata

SANSEVİERİA TRİFASCİATA - PAŞA KILICI

Sansevieria, Kuşkonmazgiller "Asparagaceae" ailesine ait bir cinstir. Afrika, Arabistan ve Hindistanda bulunan 70 kadar türü kapsamaktadır. Sansevieria adı, İtalyada 18. yüzyılda, bahçıvanların hamisi, Sanseviero prensi Raimond de Sangrodan gelmektedir. Türkçede Paşa Kılıcı, İngilizcede Kaynana Dili ve Yılan Bitkisi olarak adlandırılmıştır.

Sansevierialar, gövdesiz, rizom köklü, her dem yeşil, dik çıkan oval veya şerit şeklinde yaprakları olan sukkulent bitkilerdir. Yapraklar genelde kadife gibi yumuşak, sıklıkla desenlidir.

Sansevieriaların en bilinen türü Sansevieria trifasciatadır. Bu bitkinin kılıç şeklindeki yaprakları 100-150 cmye kadar uzayabilir, yandan verdiği kardeşler ile 50 cm genişliğinde bir koloni oluşturabilir. Koyu yeşil yapraklarının üzerinde, soluk yeşil renkte enlemesine bandlar bulunmaktadır.

Sansevieria trifasciatanın birçok kültürü elde edilmiştir, bunlar yaygın olarak iç ve dış mekân bitkisi olarak kullanılmaktadır. Kültürleri; bodur, yarı bodur veya standart boydadır. Dış mekânda güneş altında olabilir, ancak saksı bitkisi olarak yetiştirildiğinde, tam güneş altına konulmamalıdır. Hafif dona dayanıklıdır. Alacalı kültürü "Laurentii" en fazla üretimi yapılan türüdür.

Sansevieria cylindria - Mızrak Paşa Kılıcı: 2-3 cm çapındaki yuvarlak yaprakları, 100-150 cm uzunluğa erişebilir. Yeşil renkli yapraklarının üzeri yuvarlak koyu yeşil renkli bandlar ile kaplıdır.

Peyzajda Kullanımı: Sansevierialar dış mekânda, şiddetli don olmayan yörelerde kullanılır. Standart boylar grup halinde, ilgi odağı olarak, küçük kültürler, sukkulent bahçe düzenlemelerinde yer örtücü olarak kullanılabilir. Özellikle, saksı ve kaplarda dikilerek bahçe süslemesinde kullanılmaktadır.

Sansevieria trifasciata

Sansevieria trifasciata bodur

PUYALAR

Puyalar kaktüs ve sukkulent değildir, ancak morfolojik olarak kaktüslere benzerliği ve onlarla birlikte uyum sağlayacağını düşündüğüm için Merkezimizde yetiştirdiğimiz 3 tür Puyayı bu çalışmaya kattım.

Puyalar Bromeliaceae ailesinin en büyük grubunu oluştururlar. Bilinen, yaklaşık 170 kadar türün tamamı, Güney Amerika kıtasında bulunmaktadır. Bazı türler, 6 metreye kadar boylanırlar. Her dem yeşil ve çok yıllık olan bu türler, taşlık ve eğimli yamaçlarda 2000 m yükseklikte bile yetişmektedir. Puyalar, bromelia ailesindeki diğer birçok türe göre soğuğa daha dayanıklıdırlar. -4˚Cye dayanmaktadırlar. Drenajı iyi olan, değişik yapıdaki topraklarda kolaylıkla yetişirler.

Genelde yerden çıkan, saplı yapraklar bir rozet görünümü oluştururlar. Çalı formunda bitkiler olarak, bahçelerde yetiştirilmektedirler. Puyaların yaprak kenarları, diğer Bromelialarınki gibi dikenli olduğundan, yürüme yolları yanına dikilmemeleri uygun olur.

Puya mirabilis: Gövdesizdir, rozet şeklinde dağılım gösteren, ince yaprakları kaideden çıkarak 60-75 cme kadar uzarlar. Gümüşi-kahverengi yapraklarının uçlarında ufak ince, koyu kahverengi dikenleri bulunur. Çiçeği çok ilginçtir. 1-1,5 m uzunluğunda bir sap üzerinde, salkım şeklinde, her biri 6-8 cme kadar uzayan, boru çiçekleri, sarımsı yeşil renktedir. Tohumlar oluştuktan sonra, uzun, eliptik, kahverengi tohum kılıfları bitki üzerinde uzun bir süre kalarak, ilginç görüntüyü devam ettirirler.

Puya chilensis daha büyük bir bitkidir, Puya venusta, yaprakları gri-mavi, çiçekleri ise mavi-kırmızı renkte olan çok gösterişli bir türdür.

Peyzajda Kullanımı: Bitki kışın kuru ortamda tutulabilirse düşük donlara dayanabilir. Ülkemiz Akdeniz sahil şeridi ve Egenin mikrokliması uygun kısımlarında, dış mekânda, kaya bahçelerinde, çim alanlarda soliter veya insanların çok yaklaşmasının istenmediği ortamlarda bordür bitkisi olarak kullanılabilir. Kardeşlenme yaparak geniş kaideli bir grup oluştururlar. Bu nedenle grup etkisi yaratılmak isteniyorsa, bitkiler arası 50-60 cmden az olmamalıdır.

PUYA MİRABİLİS