Eski-meyen Hobi: Bonsai

"Türkiye'nin ilk ‘Bonsai Müzesi' Yalova'da açılacak." Bu hedefle yola çıkan Bonsai sanatçıları 2. Uluslararası Bonsai Sempozyumu ve Bonsai Sanat Sergisini Yalova'da gerçekleştirdi. Yalın anlamıyla ‘tabakta bitki' olarak tanımlanan Bonsai, Japonya'dan dünyaya yayılmış olan ağaç yaşlandırma sanatı olarak biliniyor.

 

"Türkiye'nin ilk ‘Bonsai Müzesi' Yalova'da açılacak." Bu hedefle yola çıkan Bonsai sanatçıları 2. Uluslararası Bonsai Sempozyumu ve Bonsai Sanat Sergisini Yalova'da gerçekleştirdi. Yalın anlamıyla ‘tabakta bitki' olarak tanımlanan Bonsai, Japonya'dan dünyaya yayılmış olan ağaç yaşlandırma sanatı olarak biliniyor.

Genellikle dış mekân süs bitkileri başlığı altında listelenen bitkilerle icra edilen bu sanat birçok üretici ve yetiştiricinin de dikkatini çekiyor. Geçtiğimiz yıllarda artan bir trend olarak daha fazla bitkinin iç mekanlara taşındığını gördük. Bu eğilime ek olarak Hollanda üzerinden ithal edilen daha endüstriyel bir ürün olan bonsai benzeri bitkileri de seramik saksılarda marketlerde tükettik. Bu yazıda bu ürünlerden ziyade bonsai sanatından, bonsai bitkilerinden ve bonsaide temel standartlardan bahsedilmiştir.

 

 

Sanat ile standart arasında ölçülmesi çok da kolay olmayan bir kalite arayışı vardır. Sanat, aslında beğenildikçe kıymetlenen aktivitelerdir. Beğeninin artırılması tabii ki temel tasarım öğeleri ile temel tasarım ilkelerinin dengesiyle doğru orantılıdır. Ancak bunlara ek olarak, uzak doğudan gelen bu geleneksel sanatın eserlerinde aranan bir dizi temel unsur vardır. Bu unsurların sanatçısı tarafından tamamlanması, vurgulanması beklenir. Böylece güzele ulaşma yolunda bir adım daha atılmış olunur ve her adım bir kurala bağlanabilir.

 

O halde tüm sanatlarda olduğu gibi, Bonsai de bir dizi kurala uymaktadır. ‘Kural', muhtemelen çoğu sanatçının nasıl bonsai yaptığını tanımlayan en kötü, ancak çoğu insanın kabul ettiği bir kelimedir.  Bu kurallar somut değildir ve durumun gerektirdiği şekilde sıklıkla çiğnenir, ancak güzel bonsai yapabilmek için mükemmel yönergelerdir ve bonsai öğrenen kişiler için paha biçilmezdir.

 

 

Bu kuralları son birkaç yüzyıldaki Japon bonsai kültüründe elde edilen eserlere bağlı olarak literatürden derlemek mümkündür. Herhangi bir yeteneğe sahip olsun ya da olmasın, hemen hemen herkes bu kuralları izleyerek düzgün görünümlü beğenilen bir bonsai yapabilir. Sonuç olarak, çok iyi bir BONSAİ, yine de yeteneğe, deneyime, ilhama, şansa ve ayrıca bonsai kurallarına uyuma bağlıdır. İşte bu kurallara Bonsai Standartları denilebilir.

 

Bonsai standartları konusuna geçmeden önce bir bonsainin unsurlarını tanımlamak gereklidir. Geleneksel bonsai ağaçlarında bulunan kısımlar aşağıdaki isimlerle ifade edilir.

 

BONSAİ KISIMLARI

1. Nebari; Yüzeysel Kökler
2. Miki; Gövde
3. Ichi no eda; Birincil Dallar
4. Ni no eda; İkincil Dallar
5. San no eda; Üçüncül-Arka Dallar
6. Shi no eda; Dördüncül Dallar
7. Eda dana; İnce Yan Sürgünler
8. Jukan; Taç
9. Atama; Tepe Sürgünleri
10. Jin; Kabuğu Soyulmuş Gövde

 

Bir bonsai eserinde kısımlarda aranan özellikleri listeleyerek bir kural listesi oluşturmak mümkündür. Burada belirtilen kurallara uyumun artışı oranında bonsailerin beğeni kazandığı ve böylece kıymetlendiğini önerebiliriz. Bu önerilerin temelinde, eski ve yeni bonsai kaynakları, bonsai ustalarının uyduğu ortak kurallar ile çok sayıda bonsainin ortak özellikleri yer almaktadır.

 

 

BONSAİ STANDARTLARI

Gövde ve Nebari Standartları

1. Bitkinin boyu, gövde kalınlığının altı katı olmalıdır.
2. Gövde, izleyiciye doğru hafifçe eğilmelidir.
3. Gövde, bitkinin sabitlenmesi için tabanda genişlemelidir.
4. Gövde yükseldikçe bitki tacı daralmalıdır.
5. Gövde, konik bir şekilde olmalıdır.
6. Bonsai gövdesi oluşturulurken, eğrilmeler birbirine yakın olmalıdır.
7. İkiz gövdeli bonsailer yukarıda değil tabanda ikiye bölünmelidir.
8. İnformal bir bonsaide çok fazla 'S' eğrisi yorucu olacağından dolayı kullanılmamalıdır.
9. Kökler, kök boğazından açılarak aşağıya doğru yayılmalıdır.
10. Gövdenin tepe bölümü, izleyiciye doğru eğilmelidir.
11. Aşı ve büküm bölgeleri, göze batmamaları için dalların alt kısımlarında ve nebaride kaybolacak kadar alçakta olmalıdır.
12. Tepe, taban tarafından belirlenen doğrultuda bitmelidir. İzleyiciye paralel 'Aks' korunmalıdır.
13. Formal ya da informal yetiştirilen bir bonsaide tepe tabanın üzerinde olmalıdır.
14. Ana hat 'kendi üzerine geriye doğru' Ters C şeklinde hareket etmemelidir.
15. Bir ağacın sadece bir tepesi olmalıdır.

 

DAL STANDARTLARI

1. Çapraz veya gövdeyi yatay kesen dallar olmamalıdır.
2. Doğrudan izleyiciye yönelmiş dallardan kaçınılmalıdır.
3. İlk dal, ağacın yüksekliğinin yaklaşık üçte biri kadar olan yüksekliğe yerleştirilmelidir.
4. Birbirini takip eden dallar, ağacın tepesine kalan mesafenin üçte birine yerleştirilmelidir.
5. Dal kalınlıkları gövde ile orantılı olmalıdır. Gövde kalınlığının üçte birinden daha kalın dal olmamalıdır.
6. Birinci dal solda (veya sağdan), ikinci dal sağda (veya soldan), üçüncü dal arkada olmalıdır.
7. Dallar değişken olmalı, paralel dallar olmamalıdır.

1. Dallar yükseldikçe boyut ve çap olarak küçülmelidir.
2. Dallar arasında hava ve ışık için bir miktar boşluk bırakılmalıdır.
3. Birinci ve ikinci dallar izleyiciyi 'davet etmek' için orta aksın önüne yerleştirilmelidir.
4. Birinci, ikinci ve üçüncü dallar yatay düzlemde yaklaşık 120 derece açıda aralıklı olmalıdır.
5. Yaşlı bir ağaç benzetmesi oluşması için dalları aşağıya doğru bağlanmalıdır.
6. İkiz gövdeli bonsailerde de, ağaçların gövdelerini kesecek dallar olmamalıdır.
7. Jin kısımları yapraklarla saklanmamalıdır.

 

SAKSI STANDARTLARI

1. Ağaç; saksı orta çizgisinin arkasına ve orta çizginin soluna veya sağına yerleştirilmelidir.
2. Kabın derinliği, saksı ayakları hariç, gövdenin kalınlığı kadar olmalıdır.
3. Çiçekli ve meyve veren ağaçlar için renkli, sırlı saksılar kullanılmalı ve renkler çiçek rengini tamamlamalıdır.

1. Saksının genişliği, ağacın yüksekliğinin üçte ikisi kadar olmalıdır.
2. Çok kısa ağaçlar için ise genişlik, ağacın genişliğinin üçte ikisi kadar olmalıdır.
3. Saksının stili ağaca uygun olmalıdır. Fazla hareketli olmayan bonsailer dikdörtgen saksılarda olmalıdır.
4. Gövde hareketi çok olan informal ağaçlar ise oval veya yuvarlak saksılarda olmalıdır.

 

 

YETİŞTİRME STANDARTLARI

1. Toprak tabakalı değil homojen olmalıdır.
2. Killi toprak kullanımından kaçınılmalıdır.
3. İyi bir besleme programı yapılmalıdır.
4. Ilıman iklim bitkileri dış mekânda tutulmalıdır.
5. Tropikal ve subtropikal bitkiler (çoğunlukla) iç mekân bonsaileri için uygundur.
6. Ilıman iklim bitkileri iç mekânlarda tutulacaklarsa, uygun bir soğuklanma süresi verilmelidir.

1. Bitkiler; sabit bir programa göre değil, ihtiyaç duyulduğunda sulanmalıdır.
2. Bonsailerde sulama, suya batırarak değil, yukarıdan su verilerek yapılmalıdır.
3. Nem, bir tepsi çakıl ve su kullanarak veya saksı altı ıslak tutularak sağlanmalıdır.
4. Sislemeden kaçınılmalıdır.
5. Yüksek nemden kaçınılmalıdır.

 

BUDAMA STANDARTLARI

1. Gövde tabanından büyüyen sürgünler budanmalıdır.
2. Gövdenin görünümünü engelleyen dallar budanmalıdır.
3. Tabana yakın büyüyen dallar budanmalıdır.
4. Sarkan dallar budanmalıdır.
5. Ölü dallar uzaklaştırılmalıdır.
6. Birbirinin üzerinden geçen çapraz dallar budanmalıdır.
7. Ağacın merkezine doğru büyüyen dallar budanmalıdır.
8. Yukarı doğru büyüyen iç dallar budanmalıdır.

1. Doğal olmayan bükülme ve dönüşlere sahip dallar budanmalıdır.
2. Birbirine paralel büyüyen dallar budanmalıdır.
3. Ana daldan daha büyük yeni sürgünler budanmalıdır.
4. Bonsai konik formunu bozarak büyüyen dallar budanmalıdır.
5. Gövde üzerinde aynı yükseklikte ve konumda büyüyen rekabetçi dallar budanmalıdır.
6. Ana gövde ile rekabet eden yan dallar budanmalıdır.
7. Tepe ile orantısız kalın dallar budanmalıdır.

 

Bu yazıda, bonsai sanatına standart önermekten ziyade, beğenilen bir bonsainin özelliklerinin listelenmesi ve bonsai sanatçılarının uyduğu temel kuralların ortaya konması ve bu sayede bonsai bitkilerinin değerlendirilmesinde bir mesnet oluşması amacıyla temel beklentiler listelenmiştir.

 

Tüm bunlara ek olarak ağacın sağlık durumu, hastalık ve zararlılardan ari olması, bitkinin tüm organlarının sağlıklı görünmesi gibi temel beklentileri de sıralamak gerekir.

 

Yazının son bölümünde bonsai çalışmalarına başlamak için en uygun ağaç türleri aşağıda listelenmiştir.

 

Acer palmatum, Acer palmatum Atropurpureum, Acer palmatum Dissectum, Acer burgerianum, Acer ginnale, Pinus nigra, Pinus densiflora, Larix kaempferi, Prunus serrulata, Prunus armeniaca, Punica granatum, Rododendron sp., Ulmus japonica, Malus halliana, Olea oleaster, Quercus ilex, Carpinus sp., Picea sp., Abies sp., Juniperus horizontalis, Juniperus chinensis, Juniperus sabina, Criptomeria japonica, Cedrus atlantica, Fagus sp., Crateagus sp., Chamaeparis obtusa, Gingko biloba, Chaenomeles japonica, Diaspyros kaki, Zelkova serrata.

 

Bu liste farklı bonsai sanatçıları tarafından sayıca artırılabilir. Ancak burada özellikle dış mekân süs bitkisi üreticileri ve yetiştiricilerinin dikkatini çekebilecek önemli türlere yer verilmiştir. Fidanlıklarda formu sebebiyle, bitkisel tasarımda yer bulamayan, satışa uygun görülmeyen bitkiler belki de gözde bir bonsai olma potansiyeline sahip olabilirler.

 

KAYNAKLAR

• Shrestha, B.L., Joshi, A.R., Shrestha, S.L., Joshi, Kunjani, Basner, D.B. et.al. 2005 Bonsai in Nepal, Linkage between Art and Nature Conservation, NEBCOS, Kathmandu, Nepal. ,Erişim tarihi: Kasım 2021
• Brent Walston, 2016, The 'Rules' of Bonsai by Brent Walsto,Erişim tarihi: Kasım 2021n
• 2021, https://youmeandbonsai.com/golden-rules-of-bonsai/,Erişim tarihi: Kasım 2021
• 2021, https://bonsailearningcenter.com/2016/11/fundamental-bonsai-design/,Erişim tarihi: Kasım 2021
• 2021, https://www.bonsaiempire.com/origin/bonsai-styles,Erişim tarihi: Kasım 2021
• 2021,https://floralife.com.ua/en/about-plants-en/houseplants-articles-en/basic-principles-for-growing-bonsai-en,Erişim tarihi: Kasım 2021
• 2022, http://www.artofbonsai.org/feature_articles/rules.php,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://aggie-horticulture.tamu.edu/syllabi/302/new/topic/bonsai.htm,Erişim tarihi: Ekim 2022
• Baran 2022, https://magiminiland.org/BigPicture/BPAIndex.html ,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://www.japan-bonsai.jp/zh-hans/aboutbonsai/parts/,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://www.bobvila.com/articles/types-of-bonsai-trees/,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://bonsaistarter.com/how-to-thicken-bonsai-branches/,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://valavanisbonsaiblog.com/2014/03/28/creating-a-beech-forest-bonsai,Erişim tarihi: Ekim 2022/
• Doğan B., 2022, https://www.fidanistanbul.com/topiary-ve-bonsai-bitkileri-546-c,Erişim tarihi: Ekim 2022
• Şimşek H. ve Çalışkan O., 2022, https://yalovabonsaiart.com/,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://www.bonsai.de/,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, https://www.ugaoo.com/blogs/garden-maintenance/repotting-a-bonsai-plant,Erişim tarihi: Ekim 2022
• Erşen, A., 2022, https://www.bonsaiseika.com/kullanilan-teknikle,Erişim tarihi: Ekim 2022
• 2022, http://atarecai.com/yaprak-dokmeyen-agaclar-ibreli-agaclar-cam-turleri/,Erişim tarihi: Ekim 2022

 

---