6 Mart 2023 Pazartesi
Süs bitkileri üreticiliği adı altındaki bilgi denizine girmeden önce bazı tanımlamaları yapmak daha aydınlatıcı olacaktır. Süs bitkileri; çiçekleri, yaprakları, formu, meyveleri gibi görüntüsü ile oldukça dikkat çeken bitkilere denilmektedir. Süs bitkileri üretimi ise bu özel bitkilerin ortaya çıkarılması, yetiştirilmesi ve bakımı gibi konuların yoğun şekilde ve en doğru şekilde yapılmasıyla ortaya çıkan üretim şekline denilmektedir. Süs bitkileri denilince aklımıza; güller, laleler, kaucuklar, benjaminler, yaseminler gibi birçok bitki gelebilir. Süs bitki çeşitleri çiçekli ve çiçeksiz olarak gruplandırılmaktadır. Süs bitkisi üretimi genel itibariyle generatif üretim ve vegatatif üretim yöntemleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Dünyadaki süs bitkileri üreticiliği çok eskilere dayanılmaktadır. Zaman içerisinde savaşlar, salgınlar, sosyolojik ve kültürel değişimler bu üretimi etkilemiştir. Son yirmi yılda süs bitkilerine olan talebin artması, teknolojik imkanların fazlalaşması, ticari kazanımların artması gibi etkenlerle üretim ivme kazandırmıştır.
Günümüz koşullarında ve teknolojik anlamlarındaki yenilikler ile akıllı üretim sistemleri bu sektöre talebi ve sektörün ticaretini daha da arttırmıştır. Dünyada süs bitkileri üretiminde ciddi adımlar atılmış ve süs bitkileri pazarında bazı ülkeler öncü ve lider olmuştur. Gerek üretim teknikleri gerek ilaçlama yöntemleri gerekse sulama yöntemleri ile üretim kısa zamanda birçok getiri sağlamıştır. Ülkemizde de yeni teknikler bu üretimde kullanılmaya başlanmıştır. Teknolojik faktörlerin yanında ülkemizin topografik ve iklim yapısı ile üretim daha da önem kazanıyor ve süs bitkileri üretimine yatırım daha cazip hale getirmiştir.
Süs bitkileri üreticiliği çok geniş kapsama sahip olduğundan hem kentleşmenin yoğun olduğu yerlerde hem de kırsal kalkınmanın geliştiği yerlerde ivme kazanmıştır. Bu ivme sayesinde süs bitkileri üretimi sadece estetik değil fonksiyonel açıdan da değer kazanmıştır. Süs bitkilerinde bitki yelpazesi oldukça geniş yer tutmaktadır. Bu nedenle süs bitkilerini dört grup altında toplayabiliriz: kesme çiçekler, dış mekan süs bitkileri, iç mekan süs bitkileri, soğanlı bitkiler.
Süs Bitkileri Üretim Teknikleri-Aşamaları
Süs bitkilerinde üretim generatif üretim ve vegatatif üretim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu üretim yöntemlerini biraz daha detaylandıralım.
Generatif üretim: tohumla üretim ve sporla üretim adı altında alt başlıklara ayrılmaktadır. Tohumla üretimde erkek ve dişi bireyler bir araya gelerek tohumu oluşturur. Tohumla üretim hemen hemen tüm süs bitkilerinde kullanılmaktadır. Tohumla üretimde tohum toplama, tohum saklama, tohum kalitesini arttırma konularında üretimde önemli rol oynamaktadır. Tohumla üretimdeki amaç tohumun ekiminden bitkinin gelişim aşamasına kadar geçen zamanın uzun olmaması, nitelikli tohum elde edilmesi, yeterli anaç parçanın bulunmaması, yeni çeşitler elde edilmesi ve fazla miktarda bitki elde edilmesidir. Sporla üretim ise bitki özel ortamlarda üretilir. Tek hücreden oluşmuş nemli ortamlarda yaşayabilen genellikle yaprakların alt yüzeylerinde oluşan sporlardan yapılan üretimdir. Neprolepensis, adianthum gibi bitkiler sporla çoğaltılır.
Vegatatif Üretim: Bu yöntem süs bitkileri üretiminde en çok kullanılan üretim şeklidir. Çoğaltma, kök sürgünü, yaprak, yumru ve rizom gibi bitki kısımlaryla yapılan üretim yapılır. Tohumla üretimin düşük olduğu aşamalarda, bitkinin kaybolan kısımlarını tekrar oluşturmada, bitki türünden farklı türler ortaya çıkarmada, kısa süreli verim almada, sağlıklı ve dengeli bitki üretimlerinde vegatatif üretim yöntemi kullanılmaktadır. Özellikle dış mekan bitki üretiminde sıkça kullanılmaktadır. Vegatatif üretim yine kendi arasında çok çeşitli üretim yöntemlerine ayrılır. Bunlar; çelikle üretim (yaprak, göz, gövde, dal çelikleri vb.), aşı ile üretim (göz aşısı, kalem aşısı, yanaştırma aşısı, yanma aşısı), özelleşmiş kök ve gövde üretimi (soğanlar, soğanımsı gövdeler, yumrular, yumru kökler, rizomlar), doku kültürü ile üretim, daldırma ile üretim şeklindedir.
Dünyadaki Süs Bitkileri Üretimi
Dünyada süs bitkilerinin üretim ve bakımı çok eski zamanlara dayanmaktadır. O zamanlarda süs bitkileri üretimi farklı amaç ve doğrultuda ilerlemiştir. Güzellik, tıbbi ve bahçesel tasarım için kullanılmıştır. Dini ritüellerde de kullanılan süs bitkileri her zaman gündem de kalmıştır. Dünyada süs bitkilerinde önemi değişim 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarında yaşanmıştır. Amerika, Japonya, Almanya, Fransa, Hollanda, İngiltere gibi ülkelerin büyük kent ve yerleşkelerinde süs bitkileri özellikle kesme çiçek grubu daha da önem kazanmıştır. Kesme çiçek kullanımının yaygınlaşması sonucunda yeni ihtiyaçlar ortaya çıkmıştır. İç mekan süs bitkileri, dış mekan süs bitkileri, çiçek soğanları ve kurulları bu sektörün daha da gelişmesini sağlamıştır. Böylece süs bitkilerinin pazar payı giderek büyüdü, istihdamı arttı.
Teknolojik imkanlar ithalata ve ihracata yeni boyutlar katarak bu alanda ilerleme sağlamıştır. Dünyada yaşanan savaşlar, küresel krizler, doğal afetler, salgınlar sonucu insanlar tabiata, bitkilere daha fazla ihtiyaç duydu. Bu bağlamda süs bitkileri üretim hacmi arttı ve sektöre bilimsel destek verilmiştir. Üretimde teknolojik imkanların kullanılmaya, küresel çapta yeni pazar olanakları çeşitlenirmiştir. Devlet destekleri ile gelişmiş ülkeler talepleri karşılamak için; Afrika, Asya, Güney Amerika ülkeleri gibi gelişmekte olan ülkelerin ekolojik, pazarlama, iş gücü, lojistik olanaklarını pazarlamada ve üretimde kullanmaktadır. Böylelikle ticaret hacmi genişleyerek süs bitkisi üreten ülkelerin ortak kazanmalarını sağlamaktadır.
Türkiye'deki Süs Bitkileri Üretimi
1940'lı yıllarda ülkemizde süs bitkileri üretim faaliyetleri başladı. Ülkemizin topografik yapısı, iklim çeşitliliği ve birçok bitkinin endemik olması bu sektörün ülkemizde yükselmesine olanak vermiştir. Sektörün büyümesiyle birlikte uzmanlaşma sonucu; kesme çiçekler, dış mekan süs bitkileri, iç mekan süs bitkileri, doğal çiçek süs bitkileri olarak dört farklı grupta ilerlemektedir. Ülkemizin topografik yapısının uygunluğu sayesinde 60'a yakın şehirde üretim yapılmaktadır. En çok üretim yapılan şehirlerimizin başında; Yalova, Antalya, İstanbul, Sakarya, İzmir, Adana, Bursa gelmektedir. Marmara ve Ege bölgelerimizde daha çok kesme çiçekcilik üretimi yapılmaktadır ve daha ziyade iç pazara hitap etmektedir. Antalya, Yalova, Sakarya gibi illerimizde ihracata yönelik üretimler yapılmaktadır.
Dünyada ve Türkiye'de Süs Bitkileri Üretimi'nin Ticari Kapasiteleri ve Trendleri
Dünyada süs bitkileri üretimi 20.yy'dan sonra önem kazanmıştır. Dünya üzerinde 50'den ülke süs bitkisi üretimi yapılmaktadır. Dünya süs bitkileri üretim hacmi 43 milyar dolar civarındadır (Süs Bitkileri ve İhracatçılar Birliği 2019 Raporu). Dünya süs bitkileri üretim alanlarının %77'si Asya Pasifik Bölgesinde yer almaktadır. Asya ülkelerindeki en önemli üreticiler Çin ve Hindistan'dır (Süs Bitkileri ve İhracatçılar Birliği 2019 Raporu). Meksika, Kolombiya, Ekvataor, Brezilya gibi ülkeler dünya süs bitkileri üretimin %11'ini temsil etmektedir. Latin Amerika ülkeleri iklimsel şartlarının elverişliliği ve topografik yapısı ile hem Amerika hem Avrupa pazarı için önemli ihracatçı konumundadır. Avrupa süs bitkileri üretimi süs bitkileri üretiminin %8'ini oluşturmaktadır. Afrika, dünya süs bitkileri üretim alanlarının %2'sine sahipken üretim değerlerine göre dünyada en fazla üretim yapılan bölgeler Asya -Pasifik ülkeleridir. (Süs Bitkileri Ve İhracatçılar Birliği 2019 Raporu).
Bölge/ Ülkeler Üretim Değeri (Milyar €)
|
Tablo 1 : Dünya Süs Bitkileri Üretim Değerleri |
|
|
ÜRETİM ÜLKELERİ |
ALAN DEĞERİ-HA |
|
|
|
|
ASYA-PASİFİK |
480.000 |
|
|
|
|
AVRUPA |
60.000 |
|
|
|
|
ORTA-GÜNEY AMERİKA |
49.000 |
|
|
|
|
KUZEY AMERİKA |
30.200 |
|
|
|
|
AFRİKA |
18.000 |
|
|
|
|
ORTA DOĞU |
6.200 |
|
Kaynak: AIPH Statistical Yearbook 2018 |
|
Ülkemizde süs bitkileri üretim model dağılımı şu şekildedir. Kesme çiçek %67, %30 dış mekan süs bitkileri, %2'si iç mekan süs bitkileri ve %1 doğal çiçek soğanlarıdır. Ülkemizdeki süs bitkileri üreticiliği her geçen gün büyümektedir. Öyle ki 2016 yılında dış ticaret 140 milyon dolar olarak gerçekleşirken 2023 yılında kurumsal destekler ve Bakanlığımızın özenli ve özverili yaklaşımları bu sektöründe yüksek standartlı üretimi 500 milyon dolar olarak gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.
Tablo 2 : Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (da)
|
ÜRÜN GRUPLARI |
2017 |
2018 |
|
Dış mekan Süs Bitkileri |
36.263 |
37.307 |
|
Kesme çiçekler |
11.748 |
11.920 |
|
İç mekan saksılı süs bitkileri |
1.650 |
2081 |
|
Çiçek soğanları |
426 |
494 |
Kaynak: TUİK
Süs Bitkileri Üretim Modelleri ve Teknolojik Durumlar
Gerek ülkemizde gerek dünyada süs bitkileri üretimi giderek bir ihtiyaca dönüşmüştür. Bu dönüşüm beraberinde ithalat ve ihracat açısından pazar paylarını genişletmiş, istihdam ve yenilikçi akımların oluşmasını sağlamıştır. Günümüz teknolojisiyle entegre olan üretim daha kullanışlı ve pratik hale getirilmiştir. Seralarda kullanılan otomatik sulama, havalandırma, nem ve ısı sistemleri artık daha da gelişmiştir.
Üretim başlı başına bilgi ve donanım gerektirir. Bu bilgi ve donanım zamanında uygulanırsa elde edilen verim yüksek olur. Bilimsel ve teknolojik imkanlar her zaman olumlu sonuçlar vermektedir. İklim değişikliği, üretim alanlarının darlığı ve verimsizliği, küresel ısınma gibi faktörler üretimin yeni boyutlara taşınmasını zorunlu kılmaktadır. Dikey tarım, dikey üretim, sulu tarım, suda üretim, çatıda bahçeleri gibi birçok kavram ortaya çıkmıştır. Bu kavramlar bilimin ışığında uygulanarak alandan, zamandan ve işçilik gibi maliyetleri düşürerek karlılığın artmasını sağlamıştır. Bu üretim kavramları dünyada da dikkat çekmekte ve sıkça kullanılmaktadır.
Ülkemizde süs bitkileri üretim yönünde hem ithalat hem ihracat yapılmaktadır. İhracata yönelik faaliyetler yaklaşık 25-30 yıl öncelerine dayanmaktadır. Bu dayanımdaki en önemli sirkülasyonlu ürünler kesme çiçekler ve saksılı süs bitkileridir. Canlı bitkilerimizin ihracatında en önemli pazarlarımız Özbekistan, Azerbeycan, Türkmenistan ve Almanya olarak geçekleşmektedir. Kesme çiçek ihracatında önemli pazarlarımız Hollanda, İngiltere ve Almanya'dır.
Sonuç Olarak;
Süs bitkileri insanların manevi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak yetiştirilen bitkiler olarak tanımlansa da süs bitkileri üretimi günümüz koşullarında bir ihtiyaç hatta zorunluluk haline gelmiştir. Yaşadığımız alanları güzelleştirmek, hava kalitesini yükseltmede ve doğal dengeye destek olmada hep süs bitkileri gereklidir. Sadece ülkemizde değil dünyada da bu durum geçerlidir. Özellikle küresel iklim değişikliği, betonlaşma, yanlış yapılaşma doğal kaynakların azalması, çevre kirliliği gibi konular insanların doğadan kopuşlarına neden olmuştur.
Süs bitkileri üretimi sadece kendi içinde tek boyutta gitmemiş birçok sektörü de beraberinde geliştirmiştir. Bu sektör geniş Pazar alanları oluşturmuş, doğaya katkı sağlamış, istihdam oluşturmuş ve ticaret alanını genişletmiştir. Dünyada çok eski dönemlerde başlayan süs bitkileri üretimi, Ülkemizde süs bitkileri üretiminin gelişmesi 1940'lı 1950'li yıllara dayanmaktadır. İlk olarak İstanbul ve çevresinde başlamış daha sonra iklimsel ve topografik yapı elverişliliğinin uygunluğu ile Ege ve Akdeniz bölgelerinde olumlu gelişmeler sağlamıştır. Süs bitkileri sektörü zaman içerisinde inişler çıkışlar yaşamıştır. Savaşlar, iç karışıklar, hastalıklar salgınla ve iklimsel değişimlerde olumsuz şekilde etkilenmiştir. Günümüz koşullarında sosyolojik, teknolojik ve bilimsel kalıplar eşliğinde bambaşka sektör tanımlaması içerisine girmiştir. Kamusal ve özel sektör destekleri ve üretimde verilen olanaklar bu sektörün hem ithalat hem ihracat pazar paylarını büyütmüş ve istihdam sağlamıştır.
KAYNAKÇA:
K.Osman,K. Aslı Bayçın, Ö. Burhan,Ç.Fisun Gürkel, T. Savaş .(2019), ‘Süs Bitkileri Üretiminin Bugünkü Durumu, Geliştirilme Olanakları ve Hedefleri'Bilimsel tez.
Süs Bitkileri Üretim Yayınları-2020
Süs Bitkileri ve Mamülleri
Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Süs Bitkileri Alt Komisyon Raporu-Anakara 2001
G.Beste, K. Soner . Ankara-2015 ‘Dünyada , AB de ve Türkiye'de Süs Bitkileri Sektöründeki Gelişmeler ile Bu alandaki Uluşlar Arası Fuarlar'
Dünya süs bitkileri Üretim Raporu -Turkısh Flowers
Megep-Bahçecilik Üretim Teknikleri , Ankara 2007
