21 Eylül 2021 Salı
| YAZAR'A AİT DİĞER YAZILAR |
|
Hortikültürel Terapi 21 Şubat 2024 Çarşamba |
|
Bahçe Terapisi Uygulaması: İnönü Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 2 Mart 2023 Perşembe |
Doç Dr. Sima POUYA - Hatice KOCAASLAN
Ev bahçesinde kendi taze çiçeklerinizi ve sebzelerinizi yetiştirmek kadar tatmin edici bir şey yoktur. Özellikle gününüzün çoğunu bir masanın arkasında oturarak geçiriyorsanız, dışarıda biraz zaman geçirmek, toprakla çalışmak ve fiziksel olarak doğada bulunmak, hoş bir tempo değişikliğidir.
Şekil 1. Topluluk bahçesi örneği, Paris
Ne yazık ki, birçok şehir sakininin bahçe yapabilecekleri bir alan, hatta güneşli bir balkonları bile yoktur. Aynı zamanda, birçok şehir boş arazilerle doludur. Kullanılmayan ve çirkin boşluklar aslında bahçe oluşturmak için mükemmel arazilere dönüşebilir. Bu araziyi sakinlerin paylaşabileceği kentsel bahçe alanına dönüştürmek, herkes için faydalı olacaktır. Bu tam olarak topluluk bahçelerinin konseptini oluşturur. İnsanların taze sebzeler ve çiçekler yetiştirmek için bir araya geldikleri ortak araziler topluluk bahçelerini oluşturur. Amerika’nın birçok şehrinde, topluluk bahçeleri çirkin ve kullanılmayan alanlar, yeşil ve verimli sebze tarlalarına dönüştürüyor ve apartman sakinlerine, bahçecilik zevkinin tadını çıkarma şansını veriyor.
Şekil 2. Topluluk bahçeleri insanların bir arada çalışmalarını ve güzel zaman geçirmelerini sağlar.
Topluluk bahçeleri mahalle ekonomisinin bir parçası olabilir. Birçok insanın, kendi başlarına karşılayamayacakları bir kaynağın oluşmasına sebep olur. Topluluk bahçelerinden kazanç sağlayanlar sadece bahçıvanlar değildir, faydaları mahallenin geri kalanına ve hatta bir bütün olarak topluma uzanacaktır.
Şekil 3. Topluluk bahçeleri, tüm mahalle sakinlerine faydası olacaktır.
Topluluk bahçelerinin birtakım faydalarını şöyle açıklanabilir:
Güzelleşen Kentler: Birçok topluluk bahçesi, bir zamanlar çöple dolu olan boş arazilerdi. Şehirli bahçıvanlar işi devraldığında, enkazı temizleyip ve onun yerine yeşilliklerle dolduruyorlar. Topluluk bahçeciliği, kentsel alanları, göz kamaştırıcı canlı yeşil alanlara dönüştürür ve bu da sadece bahçeyle ilgilenen insanlar için değil, mahalledeki herkesin yaşam kalitesini artırır. Bir topluluk bahçesine sahip olmak çevredeki mülklerin değerlerini de artırmaktadır.
Şekil 4. Topluluk bahçesi kenti yeşillendirip ve güzelleştirecektir.
Taze Ürün: Kentlerin birçok mahallesinde, taze meyve ve sebze satın almak neredeyse imkânsız oluyor. Topluluk bahçeleri, başka türlü karşılayamayacak şekilde, birçok aile için taze ve besleyici ürünler sağlayarak taze besin elde etmelerini ve genel sağlıklarına katkı sağlar. Ayrıca fazla gelen ürünlerini muhtaçlara bağışlayarak açlık sorunu giderilmesinde çözüm sunmaktadır.
Şekil 5. Topluluk bahçelerinde taze ve organik ürünlerin yetişmesi mümkün olacaktır.
Sağlıklı Yaşam Tarzın oluşması: Kentsel bahçecilik, şehir sakinlerine temiz havanın ve sağlıklı açık hava egzersizinin keyfini çıkarma şansı verir. Ayrıca, şehir sakinlerinin stresini azaltarak, şehrin gürültüsünden ve karmaşasından uzak, huzurlu bir sığınak sağlar.
Şekil 6. Topluluk bahçesi fiziksel aktivite için bir fırsat yaratacaktır.
Temiz Bir Ortam: Bir topluluk bahçesindeki bitkiler havaya oksijen bırakarak, hava kirliliğini azaltmaya yardımcı olur. Ayrıca yağmur suyunu emerek sokaklardan geçen kirleticileri nehirlere ve göllere taşıyan akış miktarını azaltırlar. Birçok topluluk bahçesi aynı zamanda kompostlama çalışmalarında, yapraklar ve ağaç budamaları gibi bitki atıklarının yararlı gübreye dönüştürülmesine de zemin hazırlar.
Güçlü Topluluklar: Bir bahçeyi paylaşmak, insanlara komşularıyla bağlantı kurma şansı verir. Bahçıvanlar da ayrıca yaşadıkları yerlere yatırım yaptıkları için daha fazla sahiplenme ve aidiyet duygusu yaratılır ve yaşayanların sokağa göz kulak olabilecekleri için, topluluk bahçelerinin oluşumu, çevredeki mahallelerde olası suçların azalmasına yardımcı olabilir.
Şekil 7. Willis Avenue topluluk bahçesi
Eğitim Fırsatları: Bir topluluk bahçesinde çalışmak, çocukların, yiyeceklerin nereden geldiğini öğrenmelerine ve çevre sorunlarına karşı duyarlılık duygusu, çalışma becerilerine ve doğa bilinçlerine katkı sağlayacaktır. Bu bahçeler yetişkinler için de eğitici olabilir. Topluluk bahçelerine, farklı yaşlardan, ırklardan, kültürlerden ve sosyal sınıflardan insanların dahil olmaları için, yeni gelen komşular için tanışma ve bilgi edinme şansı verecektir.
Şekil 8. Eğitim fırsatları topluluk bahçelerinde sağlanabilir.
Topluluk bahçesine bir örnek
New York’un kalbinde, Hell's Kitchen olarak bilinen semtte, Clinton Topluluk Bahçesi yapılmıştır. Bu arsa 15000 m2 olup ve 110 adet parselden yani çim, çiçek ve bitki yatakları bulunan ortak bir alanı içermektedir. Aynı zamanda sakinleri tarafından beslenen, en az 60 kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır.
1978'de Clinton Topluluk Bahçesinin olduğu yer, şehir içinde ve 28 yıl boyunca terk edilmiş boş bir araziydi. İki yıkılmış binanın enkaz yeri ve paslanmış arabalarla doluydu, orada suç dışında hiçbir şey gelişmemiştir. Daha sonra, birkaç bölge sakini, molozların arasından büyüyen yabani domates bitkilerinin büyüdüğünü fark edip ve bu çöp yığınının bir bahçe olabileceği fikrine kapıldılar. Bir yıl sonra, arsayı şehirden kiraladılar ve çiçek, ot, sebze ve meyve ekmeye başladılar.
1981'de bahçe gelişti, ancak şehrin emlak piyasasında bu bahçenin alanı değer kazanınca 15.000 metrekarelik arsa devlet tarafından ihaleye koyuldu. Bu olayın ardından bölgede yaşayan sakinler harekete geçerek fon toplamak ve mülkü satın almak için çalışmaya başladılar. Sonunda, sakinler kazandı ve 1984'te Clinton Topluluk Bahçesi, şehirde kalıcı park alanı statüsünde, ilk topluluk bahçesi olarak adlandırıldı.
Şekil 9. Clinton Topluluk Bahçesi
Şekil 10. Clinton Topluluk Bahçesi
Clinton Topluluk Bahçesiyle ilgilenen vergiden muaf olan ve her tür kar amacı gütmeyen bir kuruluş oluştu. Tüm bahçıvanlar tarafından yıllık üyelik toplantılarında seçilen bir yönlendirme komitesi tarafından tüm işler yürütülmektedir. Kuruluş, kimlerin üye olabileceğini, görevlilerin nasıl seçildiğini, yetki ve sorumluluklarının neler olduğunu açıklayan ayrıntılı bir sorumluluğa sahiptir.
Şekil 11. Clinton Topluluk Bahçesi
Bahçe ve bakım işleri tamamen gönüllüler tarafından yapılır. Bireysel bahçıvanlar, yaz mevsimi boyunca en az haftada bir kez ekim, ayıklama, sulama ve hasat gibi işleri kendi arazilerinde yapıyorlar ve ayrıca bahçenin geri kalanının korunmasına yardımcı olmak için yılda en az 10 saat görevalırlar. Bahçe yataklarının yanındaki yolları, yabani otlardan uzak tutmaları ve bahçe aletlerin ve hortumların korumasına özen göstermeleri gerekmektedir. Yıl sonunda, arsayı bir yıl daha yenilemeden önce gönüllülük şartlarını nasıl yerine getirdiklerini açıklamalıdırlar. Bu kurallar katı olsa da, bahçe arsalarından birine sahip olan kişi, asla bırakmak istemeyip ve korumaya devam etmektedir. Bahçe yataklarına sahip olmak isteyenler yıllar boyunca bekliyorlardır.
Şekil 12. Clinton Topluluk Bahçesi
Clinton Topluluk Bahçesi, hafta sonları ve bazen çarşamba sabahları erken saatlerde, her hafta 20 saat halka açıktır. Bahçıvanlar gibi, bahçeye gelen ziyaretçiler de kurallara uymak zorundadırlar. Evcil hayvanlara, bisikletlere, sigara içme, çöp atma, yüksek sesle müzik dinleme, her türlü at oyunu ve çiçek veya bitki toplama gibi işlere izin verilmemektedir. 10 kişi ve üzeri gruplar, yönetim kurulundan izin almadan bahçeyi ziyaret edemezler. Ziyaretçilerin kurallara uymasını sağlamak için yönetim komitesi, bahçıvanlardan birinin “ev sahibi” olarak bulunmasını sağlamaya çalışır. Bu süre zarfında bahçıvan, arsasında çalışabilir, ancak dikkatinin çoğunu ön bahçe alanına ve içindeki insanlara vermesi gerekir. Halka açık olmadığında bahçe kapısı kilitli tutulur. Ancak, bir ücret karşılığında gelen ziyaretçi, üyelerden anahtar alabilir ve içeri girebilir. Ayrıca bahçıvanlar, ziyaretçilerin tüm bahçe kurallarına uydukları sürece kendi bahçe alanlarına da davet edebilirler.
Bir topluluk bahçesini oluşturmak için ne yapmalıyız?
1. Mahalledeki komşularla danışmak
Mahalledeki insanların topluluk bahçesiyle ilgilenip ilgilenmediklerini öğrenmek için mahallenizdeki insanlarla konuşmanız lazım. Sohbete hem insanları hem de yerel kuruluşları (topluluk grupları, bahçecilik dernekleri ve ev sahipleri ve kiracı dernekleri gibi) dahil edebilirsiniz.
Ne tür bir bahçenin olması topluluğunuzun ihtiyaçlarına en iyi şekilde hizmet edecek? Örneğin, bahçede yetiştirmek için en yararlı olan şey hakkında tartışın: sebzeler, çiçekler veya her ikisi de olabilir. İnsanların, birlikte yönettiği tek bir alanı mı yoksa insanların ilgilenmesi için ayrı ayrı arsaların yapılmasını mı tercih ediyorlar, bunları konuşulmalısınız. Ayrıca, insanların organik bahçe yapmayı tercih edip etmeyeceklerini öğrenin.
Bir topluluk bahçesi fikri için yeterli destek varsa, projenin sorumluluğunu üstlenecek bir grup oluşturun. En çok ilgilenen ve yatırım yapmak için zamanı olan kişileri bu komitenin bir parçası olmaya davet edin. Grubunuzu oluşturduktan sonra, proje için fikirleriniz hakkında konuşmak ve bir plan geliştirmek için bir araya gelin. Gerekirse, finansman, tanıtım ve bahçe alanını hazırlama gibi belirli işlere belirli kişileri atayın.
2. Kaynakları Tanımlamak
Kasabanızın, topluluk bahçesi projenizde size yardımcı olabilecek hangi kaynaklara sahip olduğunu belirleyin. Olası kaynaklar bunlar olabilir; hahçeniz için olası yerleri bulmanıza yardımcı olabilecek yerel belediye planlamacıları, bahçecilik kulüpleri ve topluluklarının yanı sıra bahçecilik ve çevre düzenlemesi konusunda deneyimli kişiler, ilgili internet web siteleri, kentsel tarım ve finansman bulma konusunda çeşitli kaynakların bağlantılarını bulunabilirsiniz.
3. Alan veya arazi bulmak
Bir topluluk bahçesi planlamanın en önemli adımı uygun bir alan bulmaktır. Aşağıdaki özelliklere sahip bir alan bulmanız gerekir.
Başka bir şey için kullanılmayan ve bol güneş alan bir arazi, (sebze yetiştirmeyi planlıyorsanız, günde en az altı saat güneş görmesi gerekir) nispeten düz bir alan olması, su kaynağın mevcut olması, çıkarılması zor olabilecek büyük, ağır enkaz parçalarını içermeyen bir alanın olması gerekir. İdeal bir alan, size ve komşularınıza yakın veya yürüme mesafesinde olan alandır. Bahçeniz için işe yarayabilecek en az üç farklı yer, bulmaya çalışın, böylece ilk tercihinizin işe yaramaması durumunda başka yedekleriniz olsun.
Yer sahibi kabul ederse, bir sonraki adım kira sözleşmesi yapmaktır. Araziyi en az üç yıllığına kiralamaya çalışın. Kira sözleşmenizi imzalamadan önce, ağır metaller gibi olası kirleticiler için sahadaki toprağı test ettirin. Toprağın hakkında yararlı bilgileri öğrenin; bir toprak testi yaptırmak ayrıca, toprağın verimliliği ve PH'ı hakkında bilgi verebilir.
4. Bahçeyi Planlamak
Topluluk bahçenizin neyi içermesini istediğinize karar verin. Sahayı ölçün ve bahçe yatakları ve patikalar gibi farklı bileşenlerin konumunu planlamak için kullanabileceğiniz küçük ölçekli bir harita çizin. Ardından bahçenizi nasıl düzenlemek istediğinizi tartışmak için bahçe grubunuzla görüşün.
Sonuç
Ülkemizde kentsel tarım örnekleri küçük çaplı da olsa görülmektedir. Kentteki arka bahçeler bunun en iyi örneğidir. Fakat arka bahçeler bireysel kullanıma uygundur. Bu yüzden topluluk bahçeleri özellikle mahalle ölçeğinde insanları bir araya getirerek yardımlaşma ve birliktelik duygusunu geliştirmektedir. Ülkemize yapılacak yatırımlardan biri de sürdürülebilir kentsel tarım şekli olan topluluk bahçeleridir.
Topluluk bahçeleri ile Türkiye’deki atıl alanlar, ortak kullanılan ve gelişmemiş alanlar değerlendirilebilir. Böylece kentsel alanlarda beklenen iklim değişikliğinin etkisini hafifletmeye yardımcı olur. Şehir parklarına (veya millet bahçelerine) entegre edilmiş şekilde de topluluk bahçeleri tasarlanabilir.
Ekonomik ve sosyal ihtiyaçların sadece devlet eliyle karşılanmasının mümkün değildir. Bu yüzden topluluk bahçelerinin oluşumu ve yönetilmesinde ilgili paydaşlar (kuruluşlar, vakıflar vb.) tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Bahçeler kamusal veya özel arazide yer alabilir ve harici bir kuruluş (bir hayır kurumu gibi) veya bahçıvanların kendileri tarafından yönetilebilir.
Topluluk bahçeleri, kentsel alanlarda gıda erişilebilirliği sağlamasının yanında yağmur suyunu absorbe eder ve yoğun kentsel alanlarda yağmur suyundan yüzey akışını azaltarak, diğer kentsel yeşil alanlara benzer şekilde su düzenlemesinde önemli bir rol oynayabilir. Bu bahçeler olası kriz, deprem ve afet dönemleri için yatırım amaçlı planlanabilir. Deprem bölgesi olan ülkemizde, afet sonrasında toplanma noktası görevini üstlenebilir. Bir depremden sonra, yardım malzemeleri temin edilene kadar birkaç gün boyunca insanları besleyecek şekilde tasarlanabilir. Travmatik stresi azaltmada faydalı olabilir ve acil afet iyileşme sürecinde önemli roller oynayabilir. Topluluk bahçeleri acil durum tahliye noktası olarak kullanılmasa da jeneratör gibi tesisler, depolanmış yağmur suyu, altyapı hasarları ve buna bağlı su kıtlığı durumunda kullanılabilir.
Kaynaklar
https://www.moneycrashers.com/start-community-garden-benefits/
https://www.communitygarden.org/
https://www.timeout.com/newyork/things-to-do/the-best-community-gardens-in-nyc
https://www.rhs.org.uk/get-involved/affiliated-societies
https://www.rhs.org.uk/get-involved/affiliated-societies
https://www.urbangreenbluegrids.com/projects/community-gardens-paris/
http://clintongarden.org/
https://www.rhs.org.uk/#nav-gardens
https://www.edenprojectcommunities.com/stuff-to-do/plant-community-garden
