Bahçe Terapisi Uygulaması: İnönü Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü

Stres odaklı hastalıklara yönelik tasarlanan iyileştirme bahçelerinde birkaç önemli teknik kullanılıyor ki bu tekniklerden birisi ise Bahçe Terapisi veya Hortikütürel Terapi (Horticultural Therapy) yöntemidir. Günümüzde hortikültürel terapi veya bahçe terapisi, bitkilerin ve bahçeciliğin profesyonel olarak yürütülen terapi programlarında araç olarak kullanıldığı süreçtir. Bahçe terapisi, her yaştan bireyle, zihinsel engelli kişilere ve çeşitli eğitim ve sağlık ortamlarında uygulanmaya başlamıştır. Bahçe terapisi ile ilgili açıklamalar az olmasına rağmen doğanın hem pasif hem de aktif etkileşimin insanlar üzerinde bıraktığı olumlu etkileri birçok araştırmacı tarafından açıklanmıştır. Hortikültürel terapi bahçeleri bir tedavi programının parçası olarak; hastaların özellikle bitki yetiştirmesi ve bakımını sağlaması amaçlanarak tasarlanmıştır.

 

pouya

 

Bitkisel terapinin, pozitif çevre sağlayarak, kullanıcıların sosyal yeteneklerini arttırdığını, bahçede yalnız başlarına kalmalarına müsaade ederek kişisel kontrol sağladığını araştırmacılar ortaya koymuşlardır. Aynı zamanda kullanıcıların yetkinlik ve özgüven hislerinde artış sağlamaktadır. Agresif ve şiddet davranışlarını büyük oranda azaltıp, fiziksel işlevleri artırmaktadır. Bitkisel terapi hem ihtiyaçları hem de sosyal iletişimi arttırarak kullanıcıların bir arada bulunmalarını bir şeyler paylaşmalarını destekler, bulundukları çevreyi arkadaşça/dostça kullanmalarını sağlar. Bitkisel terapi, bahçeyi ve bitkileri kullanarak mesleki becerilerini geliştirmek ve çevreleriyle ilgilenmelerini sağlamak açısından son derece önemlidir. Ayrıca doğal çevreden hoşlanmalarını, el becerilerini geliştirmelerini ve olumsuz düşüncelerden uzaklaşmalarını sağlar. Kullanıcılar tarafından da en çok tercih edilen etkinlik bitkilerle iletişim olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

Çocuklar için bahçe terapisi amacına uygun, etkin bir şekilde başarıya ulaşması için uygulanan terapi yöntemlerinin yanı sıra farklı mesleki eğitimlere sahip kadroların bahçenin proje aşamasından itibaren birlikte çalışması gerekmektedir. Profesyonel terapistler ve bahçe liderleri, çalışmaları ve çalıştıkları alanlar hakkında peyzaj mimarlarına ve tasarımcılara yeterli veri aktarmalı; ayrıca bitkiler, hayvanlar ve bahçe hakkında kapsamlı bilgiye sahip olmalıdırlar. Bahçe terapistleri, çocuk gelişimi ve doğa terapisi konusunda deneyimli olmalı, peyzaj mimarları farklı terapi uzmanlarından edindikleri bilgileri, çocukların iç dünyası ve gereksinimleri kapsamında değerlendirerek tasarımlarına aktarmalıdır.

 

pouya

 

Başarılı bir bahçe terapi programının ölçüsü, genellikle programı yöneten terapistin eğitimine ve becerilerine dayanır. Bahçe terapistlerinin etkili olabilmeleri için bahçe terapisini kapsayan multidisipliner beceri ve bilgiye sahip olmaları gerekir. 1982'de Kansas Eyalet Üniversitesi, Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü'nün finansmanıyla, bahçe terapistleri için temel becerileri açıklamıştır. Bunlar; motivasyon yönetimi, iletişim: (danışanın davranışlarını, hem yazılı hem de sözlü olarak gözlemlenmesi), kaydedilmesi ve değerlendirilmesi, hedef belirleme (uzun ve kısa vadeli tedavi hedefleri), aktivite programlama, teorik bilgi (danışanın kullandığı ilaçları, engel türleri, müdahale teorileri, çocuk ve kişilik gelişimi teorileri ve danışan-terapist ilişkileri hakkında), grup danışmanlığı, genel bahçecilik becerileri, pestisitler, gübreler, topraklar, organik bahçe teknikleri, bitki kültürü için alternatif enerji teknikleri ve bahçecilik kapları hakkında teorik bilgi, iç ve dış mekan mahsul üretimi için işletme yönetimi, peyzaj tasarımı, ayrıca çiçek aranjmanı ve bitkilerin sanatsal tasarımı olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'nde yürütülen ve 2014'te rapor edilen başka bir iş analizine göre, etkin uygulama için önemli olan kapsamlı ve ayrıntılı beceri ve bilgiler belirlenmiştir.

 

Bunlar, bahçecilik, terapötik ve diğer iş sorumluluklarındaki bilgi, beceri ve yetenekleri içerir. Yapılan bir analizde en yüksek önemi olan becerilerden bazıları, bitkilerin çoğaltması, nakli, tohum dikmesi, yükseltilmiş saksılarda bahçecilik, satış için bitki yetiştirme, üretim veya kurulum, haşere tanımlama, bitkilerin toksisitesini anlama ve seçme gibi genel bahçecilik becerilerini içermeleridir. Terapi becerileri, hizmet verilen bireyler için program etkinliğinin değerlendirilmesi; danışanı gözlemlemek, ilerleme için danışanın katılımını analiz etmek ve değerlendirmek; bireysel ve grup oturumlarının uygulanması ve aktiviteleri ve/veya talimatları uyarlamak, derecelendirmek ve/veya değiştirmek olmuştur. Terminoloji iki iş analizi arasında farklılık gösterse de genellikle benzer beceri ve bilgi gerekliliklerini bildirir ve bahçe terapisinin doğası gereği disiplinler arası olduğunu belirtir. Uygulayıcıların bahçecilik, terapi ve diğer alanlarda yetkin olmaları gerekmektedir.

 

Bahçenin, terapötik bir yöntem olarak kullanmanın faydalı yönlerini barındırması ile birlikte evrensel çekiciliği ve insan gelişimini teşvik etmesi, restorasyonun geliştirilmesi, doğuştan gelen psikolojik ihtiyaçlara hitap etmesi, çok yönlü olan sunulmuş, anlam ve amaca sahip olması ve başkalarını etkilemesi olarak yer almaktadır. Bunlar bahçe terapisi kullanımını karakterize eden önemli özelliklerden sadece birkaçı olsa da bahçe terapisi uygulamasının çok yönlü olarak danışanı, tesisi ve hatta terapisti geliştirdiğini anlamak önemlidir. Herhangi bir programın ortamına ve kişilere bağlı olarak somut faydalar değişebilir. Ancak bahçe bir araç olarak bir bireye fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal olarak fayda sağlamak için kullanılabilir.

 

pouya

 

Gelişimsel yetersizliği olan bir kişi için mesleki bir bahçecilik programında çalışmak amaç ve aidiyet duygusunu geliştirir, yeme bozukluğu olan bir danışan için bitki aktivitelerini terapötik bir ortamda kullanmak, kaygı ve sağlıksız ilişki dinamikleri üzerinde çalışmak için bir süreç sunar ve demansı olan yaşlılara, sağlıklı yaşamların sağlanması için bahçe terapi programı, bitkilerle tehdit oluşturmayan bir aktiviteye başkalarıyla birlikte olma fırsatı sunar. Bu örneklerin gösterdiği gibi, bahçe terapisinin uygulandığı program modeli, belirli özellikler ve elde edilen faydalarla sonuçlanır.

 

Bahçe terapisi katılanlara fayda sağlamak için kullanılan terapötik yöntemler gibi programların çeşitliliği ve türleri dünya çapında yayılmıştır.  Büyüyen bir araştırma grubu, eğitimli bir bahçe terapisti ile yürütülen bahçe terapi faaliyetlerinin refahı nasıl artırdığını kanıtlamaktadır. Araştırmayla ilgili raporlar konferans bildirilerinde, kitaplarda ve dergilerde bulunmaktadır. Örneğin, AHTA (American Horticultural Therapy Association), bu alandaki araştırma ve uygulama vakalarını Journal of Therapeutic Horticulture dergisinde basılıyor. İngiltere'de, Thrive derneği, araştırmaları toplamak, yayınlamak ve sosyal ve terapötik bahçecilik uygulayıcıları için bir uygulama kılavuzu sunmak için Loughborough Üniversitesi ile ortaklık kurmuştur. Uluslararası İnsan-Bitki Konseyi'nin iki yılda bir yapılan toplantıları, bahçe terapisinin yanı sıra daha geniş bir konu olan insan ve bitki etkileşimleri üzerine araştırma ve tartışmaları teşvik etmektedir.

 

Bir meslek olarak bahçe terapisine ilgi ve uygulama çalışmaları, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde görülmektedir. Birçoğunun tarihi, statüsü ve örgütleri 2010 yılında Kanada'da düzenlenen Onuncu Uluslararası İnsan-Bitki Sempozyumu'nda (IPPS) açıklanmıştır. Örneğin, Kanada'da bahçe terapisi 1950'lerden beri kullanılmaktadır. Terapi olarak bahçecilik, Kanada'da psikiyatrik ortamlarda ve fiziksel rehabilitasyonda uzun süredir kullanılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nde rehabilitasyon programlarında II. Dünya Savaşı'ndan dönen gazilere hizmet edecek şekilde gelişmiştir.

 

Kanada Bahçe Terapisi Derneği 1987'de kuruldu ve bahçe terapisinin kullanımını teşvik edip ve gönüllü profesyonel kayıt ve eğitim akreditasyonu sunmaktadır. Hong Kong Bahçe Terapi Merkezi 2005 yılında programlar ve eğitimler sunmaya başlamıştır. Japonya'da, Japon İnsan-Bitki İlişkileri Derneği araştırmaya odaklanırken, Japon Bahçe Bitkileri Terapi Derneği bahçe terapistleri için ulusal bir yeterlilik sistemini yönetmektedir. Güney Kore bu uygulamayı 1980'lerde uygulamaya başlamıştır. Uluslararası Hortterapi Derneği (Internationale Gesellschaft GartenTherapie), Avusturya, Almanya ve İsviçre'deki terapistler için ortak bir çalışma platformu sağlamıştır. Uluslararası İnsan-Bitki Sempozyumunda temsil edilenlere ek olarak, dünyanın diğer bölgeleri, İsrail, Çin, Avustralya (Cultivate NSW 2018) dahil olmak üzere, bahçe terapisi programları ve/veya uygulayıcılar için dernekler ve eğitimler oluşturulmuştur.

 

pouya

 

Her yaştan farklı engelli bireylerin iyileşmeleri için dünya üzerinde birçok ülkede bitkisel terapi çalışmasına başlanmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Ancak Türkiye'de bu konuda özellikle uygulama anlamında henüz ciddi bir çalışma yapılmamıştır. Bununla birlikte bugün ülkemizde birçok özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri bulunmakta, ancak bu alanların çoğunda açık alan terapi programlarına ve ünitelerine yer verilmemektedir.

 

Bu araştırmanın amacı; Rehabilitasyon Merkezinde Eğitim Alan Engelli Çocuklarda bahçe terapi yönteminin uygulanarak engelli çocuklar üzerindeki yaşam kalitesi ve psikolojik iyileştirici etkilerin araştırılması olmuştur.

 

Bu kapsamda Malatya İnönü Üniversitesi Vakfı Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi'de eğitim alan 5-18 yaş aralığındaki toplam 10 engelli çocuklara bireysel bahçe terapisi çalışması yapılmıştır. Çalışmaya dahil edilen çocuklar öncelikle uygunluk zaman dilimlerine göre 2 gruba ayrılmışlardır ve böylece her grupta toplam 5 çocuğa bahçe terapisi çalışması yapılmıştır. Her seansı 45 dakika olan toplamda 8 seans bireysel bahçe terapisi işlemi uygulanmıştır. Çalışmada her ne kadar çocuklar grup halinde bir arada seanslara katılmış olsalar da her bir engelli çocuk ile bir danışman kişi ilgilenmiştir ve tüm seans boyunca ilgili danışman kendi danışanını gözlemlemiş ve tüm gelişmeleri ve gözlemleri fotoğrafla veya not alarak kayıt etmişlerdir. Ayrıca çalışmanın başında, yapılan bu program 16 danışan ile dizayn edilmiş, ancak sadece 10 danışan 6 seansın tamamına katılmış ve süreci başarı ile tamamlamışlardır.

 

Araştırma için uygulayıcı ekip (danışmanlar); İnönü Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı bölümünde ikinci sınıfta eğitim alan öğrenciler olmuştur. Bu öğrenciler bahçe terapisi hakkında özel eğitimler almış olan ve çalışmaya gönüllü olarak katılan bireyler olmuşlardır.

 

Türkiye'de iyileştirme bahçelerine gereksinim duyan kişilerin ve ailelerin sayısı net olarak bilinmemekle birlikte çocukların kendi yaşıtlarıyla iletişim kurabilecekleri, kendilerini geliştirebilecekleri sağlıklı ortamların yetersizliği önemli bir sorundur. Engelli çocuk sahibi aileler çaresiz, umutsuz, mutsuz ve zor durumdadırlar. Türkiye'de yalnız çocuklar için değil genel anlamda bahçelerin iyileştirici rolünün kabul görmesi ve kurumsal anlamda geliştirilmesi gereken bir olgudur.

 

Ülkemizdeki sivil toplum örgütleri, dernek ve vakıflar; yerel yönetim, devlet ve sosyal hizmet kuruluşları, askeri kurumlar, gönüllü kuruluşlar ve üniversiteler, bu konuyla ilgili çalışma yapmaya yönlendirilip, konunun "Ülke Sağlık Sistemi" kapsamına alınmasını ve bilimsel açıdan, daha geniş ve özel bir alanda konunun gelişmesi sağlanabilir. Böylece, hem projenin ekonomik boyutunda hem de kullanımın yaygınlaştırılması açısından önemli oranda gelişme sağlanabilir.

 

İyileştirme mekanlarına ait yapılan araştırmaların sonucunda ortaya çıkan pek çok tasarım kriteri, tablosu, verisi mevcuttur. Mimari dilde somutlaştırmaya ihtiyaç duyulan niteliklerin yalnızca maddesel olarak sınıflandırılması doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Bütüncül bir yaklaşımda bulunarak insan ve mekan ilişkisinde, etkileşimin artmasını destekleyecek tasarım fikirlerinin oluşmasına önerileriyle katkıda bulunmak günümüz tasarımcıları için bir gereklilik olarak görülmelidir. Doğal elemanların tasarımda önemli rol oynadığı günümüz hastane yapılarında, özellikle de devlet kurumlarında daha çok iç mekan yaratmak ve iş potansiyeli (böylelikle de sermaye) artışı hedeflenerek dış mekan kurgusunun azami seviyeye çekilmesiyle de olumsuz sonuçlar doğurma potansiyeli de unutulmamalıdır.

 

pouya

 

Türkiye'de şimdiye kadar akademik platformda yeterince ele alınmamış olan "Terapi bahçelerinin kanser hastaların üzerindeki iyileştirici etkilerinin araştırılması" yeni bir metodolojik kurgu sunmakta olup konu ile ilgili bilgi altyapısını sağlayacaktır. Bu bilginin ülkemizde en faydalı şekilde kullanılması ve bu alandaki uygulama çalışmalarının artmasına koşut bir biçimde ülke çapında etkin bir yayılımı ve gelişmesi kaçınılmazdır.

 

Çalışmada kanser hastaları için doğanın iyileştirici özellikleri tartışılarak, tasarım sürecinde ve ülkemizde kullanımının yaygınlaştırılması için öneriler geliştirilecektir. Bu alandaki politikaların ülkemizdeki ve ABD'deki yasal, yönetsel ve uygulamaya dönük boyutları sunulacaktır. Bu projenin ele aldığı konuların uygulamaya geçmesi dolaylı olarak toplumun yaşam kalitesinin artmasının da bir göstergesi olacaktır.  Projenin diğer önemli amaçlarından biri de Türkiye'de kuramsal olarak sınırlı sayıda araştırılmış bulunan hastane bahçeleri kavramını yeniden inceleyerek bu bahçelerin özelliklerini ve kanser hastalarına sağlayacağı faydaları tanımlamaktır.    


Paylaş: