21 Temmuz 2025 Pazartesi
| YAZAR'A AİT DİĞER YAZILAR |
|
Ağaççık ve Çalılarda Budama 5 Eylül 2024 Perşembe |
|
ÇİM ALANLARDA GÜBRELEME 19 Şubat 2024 Pazartesi |
|
Palmiyelerde Budama Yöntemleri 27 Eylül 2023 Çarşamba |
Peyzaj denildiğinde zihnimizde çimenlikler, ağaçlar ve güzel çiçekli çalılar canlanmaktadır. Zaten peyzajın kelime anlamı da ‘manzara' demektir. O halde peyzaj düzenlemesi yapılan alanlar, en nihayetinde seyir zevki olan, baktıkça insanın içini açan huzur veren, rekreatif etkisine sahip alanlar olmalıdır. Ancak şehrin bu yeşil doku elemanlarının görevlerini yerine getirebilmesi için gelişmelerini tamamlamalarına müsaade etmek gerekir. Aceleci davranarak zamansız yapılan budama ya da gübreleme vs. gibi işlemler fayda yerine nasıl zarar getirebilir? Süs bitkileri gelişirken ‘bakım' adı altında uygulanan yanlış müdahaleler ne gibi sonuçlara yol açar. Bu yazımızda bazı yanlış örnekleri irdeleyeceğiz.
1. GÖLGE ETME BAŞKA İHSAN İSTEMEZ
Aslında bitkilerin bizden istedikleri pek bir şey yoktur. Hatta bazı tabiat bitkileri hiçbir şey istemez. Doğada kendi gelişen bir bitkinin insanoğlundan istediği hiçbir şey yoktur.
Yukarıdaki fotoğraflarda gelişmesini tamamlamasına müsaade edilmeden sözde budama yapılan zakkum çalısı örnekleri vardır.
Maalesef gelişmesine müsaade edilmeden sözde budama adı altında tarumar edilen çalı çaresizce seneye tekrar yeşil sürgün yaprak ve dal oluşturmaya uğraşacak. Eğer yukarıda fotoğrafı verilen zakkuma hiç dokunulmasaydı aşağıdaki gibi güzel bir çiçekli görüntü alacaktı.
Gelişmesini tamamlamasına müsaade edilen zakkum çalısı örneğini yukarıdaki fotoğraftan görüyorsunuz. Şimdi soruyorum sizlere bitki resmen dile gelmiş ‘bana dokunma gölge etme başka bir şey istemem' diyor değil mi?
Diyojen'in Büyük İskender'e verdiği cevap misali ‘gölge etme başka ihsan istemez'. Tıpkı bu tarz bir cevap gibi verir bize tabiat bitkileri. Gelişmelerine müdahale etmeye hiç gerek yoktur. Örneğin aşağıda fotoğrafı verilen Noel meyvesi olarak da bilinen toyon bitkisi sizce çirkin midir? Böyle güzel ve doğal bir görünüşe sahip olan bir bitkiye kim çirkin diyebilir? Ya da bizden herhangi bir isteği ya da ihtiyacı var gibi görünüyor mu? Bence hayır.
Genel olarak bilinmelidir ki; peyzaj bitkileri dayanıklı ve pek müdahale istemeyen türlerdir. Az ilgi ile bol çiçek ya da yaprak üretebilen bu bitki gurubuna dikkatle bakıldığında dolu ve büyük ya da tatlı meyveler oluşturmazlar. Yani hiçbir peyzaj bitkisinin dalından bir meyve koparılıp yenmez. Zaten amaçları da bu değildir. Esasında bunu bir alışveriş olarak da düşünebiliriz. Bitki bize sebze ya da meyve vermiyor karşılığında fazlaca bir şey istemiyor.
Diğer taraftan bol meyve veren elma, armut, kiraz vs. gibi meyve ağaçlarını hatırladığımızda bunların gübrelenmesi, sulanması ve özelikle de hastalık ve zararlılara karşı ilaçlanması aylar boyunca süren ilgilenme ve emek isteyen süreçlerdir. Elma kara lekesi (Venturia inaequalis) fungal hastalığı baş belası bir hastalıktır ve kimyasal mücadele gerekir. Benzer şekilde elma ağ kurdu (Yponomeuta malinellus) iç kurdu (Cydia Pomonella) bu gibi zararlılarla mücadele edilmediği zaman kaliteli ve bol meyve almak meyvecilikte neredeyse imkansızdır. Gelelim peyzaj ağaçlarındaki duruma; meyvesini alıp yiyor muyuz? Hayır. Bu bağlamda; Elma ağacı emek istiyor ve karşılığında elma veriyor. Peyzaj bitkilerinin görsel katkıları ve çevreye ekolojik etkileri tabii saymakla bitmez ancak elma ağaçları gibi bizlere meyve vermiyor ve karşılığında fazla bir şey istemiyor. Aramızda bir alışveriş yok gibi görünüyor. En azından hastalık ve zararlılara daha dayanıklı, bitki besin elementi tüketimleri daha az, bakım faaliyetleri neredeyse yok denecek kadar azdır.
Sonuç olarak; peyzaj bitkilerini rahat bırakırsak gerisini kendisi halledecek gibi. Yeter ki doğru bitkiyi doğru zamanda doğru yere dikelim gerisi çok kolay
2. ‘HATAYI BEN EN BAŞINDA YAPTIM'
Bu sözleri içeren bir şarkı vardı sanırım Hande Yener'in ‘hatayı ben en başında yaptım aynı evi senle paylaşarak' şeklinde devam eder. İşte başta yapılan dikim hataları da sonradan yanlış budama gereksinimleri doğurabilir. Yani hata, hatayı getirmiş olur. O yüzden ağaç ya da çalının dikim yerinde bitkinin yetişkinlikte genişleyeceği yer kadar alan olmalıdır. Bitkiler küçükken dikilir ama onun büyüyeceği hesap edilmezse aşağıdaki örnek fotoğraflardaki görüntülerle karşılaşabiliriz hatta daha çirkin olanları bile vardır evin ya da duvarın hemen dibine dikilip sonradan tepesi kesilen ağaçlar, kablo güzergâhın altına dikilen ağaçlar vs. gibi.
Örneğin aşağıda fotoğrafı gösterilen Altuni Servi (Cupressocyparis leylandii 'Gold Rider') dikilecekse bunun 5 metre genişliğe ulaşabileceği ve 10 metre yüksekliğe ulaşabileceği bilinmelidir.
Benzer şekilde aşağıda fotoğrafı gösterilen sabin ardıcı dikilirken tek bir adet bitkinin 1- 1,5metre yüksekliğe ve 3 metreye kadar genişliğe ulaşacağı akıldan çıkarılmamalıdır.
Peki, bitkilerin genişlikleri ve yükseklikleri dikkate alınmadan dikilirse ne olur. Aşağıdaki fotoğraflardan da anlaşılacağı üzere dikim hataları sonrası mecburi budama örnekleri görülmektedir. Sonuçta görsel kalitesi düşük bir ortam elde edilir.
Yerel yönetimlerde bu bilgiler zaten vardır ve bu konuda hata yapılmaması gerekir. Bireysel dikimlerde satın alınırken bitkiler ile ilgili bilgiler satıcı tarafından sunulabileceği gibi
İnternetten de bu bilgilere erişilebilir. Tabi bunun için bitkinin adının bilinmesi gerekir. Adını bilmediğimiz ya da hatırlayamadığımız durumlarda da Android uygulamalar imdadımıza yetişir. (örnek: plant.net)
3. AZICIK AŞIM AĞRISIZ BAŞIM
Peyzaj bitkilerinin isteklerinin sınırlı olduğunu söylemiştik. Bu durumda bakım işlerini basitçe sulama ve gübreleme olarak ele alırsak, çim alan içerisindeki ağaç ve çalılara ayrıca bir gübre ve sulama rejimi uygulanmamaktadır. Yani çim alan sulanırken onlarda sulanır çim alan gübrelenirken onlarda gübrelenir. Bakınız ne kadar kolay oldu değil mi? Çim alanın gübreleme programını önceki yazımızda söylemiştik. Kolay uygulanabilir olması açısından İlkbahar başı ve yaz sonu olmak üzere yılda iki kez gübrelense yeterli olur. Birinci gübre azot içeriği yüksek gübrelerden ikinci gübrelemede ise kompoze dengeli gübrelerden seçilebilir. Örnek olarak mayıs başında dekara 7gr azot gelecek şekilde klasik azotlu gübrelerden (üre, can ,amonyum sülfat, iz element katkılı azotlu diğer gübreler vb. gibi) eylül sonu gibi de N-P-K içeren kompoze ve dengeli bitki besin içeriğine sahip gübrelerden (örneğin 15-15-15)dekara 7 gr. azot gelecek şekilde serpildiğinde gübre işi tamamlanmış olmaktadır.
Önemli bir hatırlatma olarak belirtmeliyim ki; eğer alan meyilli ise gübreyi az miktarda ve sık aralıklar ile serpmek yıkanma kayıplarını azaltmaktadır. Şöyle ki; meyilli alanlarda toprak yıkanması fazla olur netice olarak atılan gübre de hızlıca yıkanıp kayba uğrayabilir. O yüzden meyilli alanlarda yılda 2 değil 4 parça halinde atılması daha uygundur. Bu durumda her uygulamada dekara 3gr azot gelecek şekilde hesap edilmelidir. Bu hesabın nasıl yapılacağı önceki yazılarımda mevcuttur. Tabi bu durum imkanlar ölçüsünde yapılabilir. Eğer gübrenin dört parça halinde uygulanması ekonomik olmayacaksa tercih iki defa uygulanmaktan yana kullanılabilir.
Yeni tesis edilen çim alanlarda kök ve kök boğazı çürüklükleri gibi mantarı hastalıklar görülebilir. Dikkatli şekilde kontrol edilirse bu hastalıklar yayılmadan mantar ilaçlarıyla kontrol edilebilir. Hatta tesis edilen çimlerde bu hastalığın baş göstermesi beklenmeden koruyucu müdahale şeklinde de bu mantar ilaçları uygulanabilir. Kültürel uygulama olarak çim alanda çiğ uzun süre kalmaması için çim üzerinde sabah tek sefer olarak hortum gezdirilebilir. Amaç çiği bir an önce çimden kaldırmak. Çünkü uzun süre ıslaklık yapraklarda mantarı hastalıklara davetiye çıkarır. Yeni tesis çimlerde koruyucu mantar ilaçları olarak ve çim alanlarda kullanılabilir olan tarım bakanlığından ruhsatlı bir şekilde bitki koruma ürünleri bayilerinden tedarik edilebilir. Bu ilaçlara örnek olarak Agrogeneral tarım ilaçları şirketine ait %26,7 Boscalid + %6,7 Pyraclostrobin etken maddesi içeren gencol wgisimli bir mantar ilacı olabilir diğer bir örnek de Agrofarm kimya şirketine ait 360 g/l Hymexazole etken madde içerikli agrogaren 30 l olabilir. Bunlar bakanlıkça çim alanlarda ruhsatlı mantar ilaçlarıdır. Tabi bunlar reçeteye tabii ilaçlardır. Reçete yazmaya yetkili kişiler tarafından düzenlenmiş reçete ile bitki koruma ürünleri bayilerinden alınabilir.
En fazla mesai harcanması gereken çim alanlar bile yazın sulama ve hastalık halinde birkaç defa ilaçlamanın haricinde bizden istediği başka bir şey yoktur. Tabi yoğun kullanılan çim alanlardaki toprak sıkışması havalandırma makinesi ile gevşetilmelidir. Daha ileri bir sıkışma sertleşme oluşan topraklar çapa makinesi ile karıştırılıp alan tohumlama, çelik dikimi vs. gibi yöntemlerle ıslah edilmelidir. Görüldüğü gibi ekolojik koşullar uygun olduğunda biraz besin verildiğinde ve ihtiyaç halinde sulandığında çimler bizden fazla bir şey istemiyor. Azıcık aşım ağrısız başım başlığı da buradan geliyor. Aslında çimler kanaatkâr bitkilerdir. Yeter ki onu biraz rahat bırakalım üzerinde aşırı tepinmeyelim. Çok yoğun kullanılan çim alanlarda bitkileri dinlendirme ve ömrünü uzatma açısından etrafını
Çevirme, kısmi zamanlı olarak kullanıma kapatma ya da koruma altına alma uygulamaları geliştirilmesi gereklidir.
4. ÖNEMLE DUYRULUR
Çim alanların içerisindeki ağaçlar ya da çalıların diplerinde çim biçilirken yaklaşılması sonucu biçim yaraları oluşmaktadır. Bu sorunu yaşamamak için fidan dipleri malç malzemesi ile kaplanıp çimler etrafından kaldırılmalıdır. Ağaç kabuğu olabilir ya da toprak olarak dahi kalabilir.
Yukarıdaki fotoğraflarda ağaç diplerine kadar çimenlik olan ve biçim esnasında yaralanan ağaçlara ait fotoğraflar görülmektedir.
Uygulanması gereken şekil aşağıdaki gibi olmasıdır.
5. KÖŞE BAŞI BEKLERİM VAY BENİM EMEKLERİM
Hamile bir kadın nasıl yoruluyorsa ve karnındaki bebeği içinde besin alması gerekiyorsa benzer şekilde tohum doldururken bitkilerde aynı yorgunluğu ve enerji harcamasını yaşarlar. Peyzaj bitkilerinde amaç bol çiçek ve görsel güzellik olduğundan tohum doldurulmasına müsaade edilmeden tohum kapsülleri kesilmelidir. Çünkü peyzajda amaç tohum üretimi değil, yaprak ve çiçek gelişimidir. Aşağıdaki fotoğraflarda örnekleri gösterildiği şekilde tohum kapsülleri bitki tohum doldurmaya başlamadan önce yani çiçeklenme bittiğinde, çiçekler solup kuruduğundan kesilmedir. Çiçekli çalılarda tohum doldurmak için harcanan enerji boşa gitmektedir. Eğer amaç bol çiçek ise tohum kapsülleri alınmalı ve bitki yeni sürgün vermeye yönlendirilmelidir. Böylece boşa tohum bağlamayı ve onu doldurmasına izin verilmemelidir. Bin bir emekle olgunlaştırılan tohumlar sonrasında boşa gitmektedir ve gereksiz yere bitkiyi yormaktadır.
Figure 1: zakkum çalısı çiçeklenme bitince tohum kapsülleri kırmızı çizgi ile işaretlenen yerden kesilebilir
6. GEL GELELİM ÇALILARA VE AĞAÇLARA
Saç kesimi şeklinde yapılan yanlış budamalara örnek olarak kartopu, dağ muşmulası, paspas sazı, spirea çalısı(keçi sakalı) gibi birkaç örnek vermek istiyorum. Çünkü bu yanlış müdahaleler süs çalısını süs çalısı olmaktan çıkarıp anlamsız, tanımsız kara kuru bir çalı haline dönüştürüyor.
Figure 2: kendi haline bırakılsa idi böyle olacaktı
Figure 3: yanlış budama sonucu bu hale gelen kartopu çalısı
Dağ muşmulası çalısının ilkbahardaki ve sonbahardaki görüntüsü aşağıda verilmiştir. Ancak yanlış budama sonucu ne hale geldiğinde görülmektedir.
Figure 4: dağmuşmulasının ilkbahardaki doğal görüntüsü
Figure 6: dağmuşmulasının sonbahardaki doğal görüntüsü
Figure 5: dağmuşmulasının yanlış budama görüntüsü
Saç kesimi şeklinde yapılan yanlış budamalara örnek olarak paspasazı çalısı
Aşağıdaki resimlerde her yıl sonbaharda ısrarla tepesi tıraşlanan paspas sazı çalısı gereken formuna ve estetik görüntüsüne asla ulaşılamamaktadır. Çünkü çalının püskül oluşumuna dahi müsaade edilmeden her yıl üst kısımdan anlamsızca biçilmiştir.
Yanlış budama yapılmamış olsa idi aşağıdaki resimde olduğu gibi gerçek formunu alacaktı.
Paspas sazı: Olması gereken form
Yanlış budamalara örnek olarak ateş dikeni çalısı örneği
Yanlış budamalara örnek olarak spirea çalısı
Spirea çalısı:olması gereken form
yanlış budanmış hali
TESADÜFEN ÇİLELİ BİR HAYATA RASTLADIM
yıl boyunca belirli aralıklarla geçtiğim bir yoldan çektiğim fotoğraflar bu zakkumun çileli hayatına tanıklık ettim. Tam çiçek açacak tıraşlanıyor. Sonra tekrar yeşil aksam üretiyor vejetasyonu tamamlıyor generasyon evresinegeçip çiçeklenecekken tekrar traşlanıyor.ve hiç zakkum çiçeği görmeden yıl geçiyor. İşte budamanın ne olduğunun ya da ne olmadığının bilinmediğinin en çarpıcı örneği. Zakkum çiçekleri için dikilen bir çalı olmasına rağmen hiç çiçek göremeden yıllar geçiyor. Ne acı. Hem bitki hem bizim için. Oysaki yapılması gereken şudur: DOKUNMAYIN. Ya da geçişi engelleyecek yere bunu dikmeyin birkaç metre içeri dikin. Bu temel seviye peyzaj bilgisini dahi bilmeyenlerin ülkemize katacağı pek güzellik yok gibi.
Figure 7: hiç dokunulması böyle olacaktı
Yanlış budamalara örnek olarak ardıç çalısı
Figure 8: doğru budama yanlış budama
Yanlış kesim: üstten tıraşlama kesimi sonucu sadece üst sürgünler artar ve üstü genişler sonuçta çalının alt kısmı güneş alamaz ve zayıflar, çıplaklaşır
