26 Haziran 2025 Perşembe
Yerli bitkiler, belirli bir bölgeye özgü olan ve o bölgenin ekolojik dinamikleriyle uyumlu şekilde evrimleşmiş bitki türleridir. Aynı zamanda bu bitkiler bulundukları bölgenin iklim ve toprak koşullarına en iyi şekilde uyum sağlamış bitkilerdir. Daha az sulama, daha az bakım ve daha az gübre ihtiyaçları vardır. Derin kök sistemleri ile toprak yapısını iyileştirirler. Aynı zamanda geleceğimizi tehdit eden iklim değişikliği ve küresel ısınmanın getirebileceği bütün olumsuz koşullara en iyi direnen bitki grupları arasındadırlar.
Günümüzde ise maalesef yerel bitkilerin peyzajda kullanılabilirliği üzerine araştırmalar oldukça azdır, bitkileri fidanlıklarda bulmak zordur ve estetik özellikleri nedeniyle ithal bitkiler daha çok tercih edilmektedir. Açıkçası yerli bitkilerin tanıtımı ve bizim için ne kadar değerli oldukları yeterli şekilde bizlere aktarılmaktadır.
Yerli bitkilerin peyzajda kullanımı hem ekolojik sürdürülebilirliği artıran hem de doğal güzellikleri koruyan bir yaklaşımdır. Bu bitkiler kent kimliğinin bir parçası olduğu için aynı zamanda kent ruhunun korunmasında da ayrı bir önem taşır. Kaybolmamaları ve gereken değeri görebilmeleri içinde önemli ve ilgili kurumlarla çalışmalar yapılmalıdır.
Peyzaj uygulamalarında doğal bitki kullanımının yararlarının olduğu az da olsa bazı çalışmalarla ortaya konmuştur. Yapılan çalışmalara göre yerli bitkilerin kullanımının yararları şu şekilde sıralanabilir;
- Doğal bitkiler yabancı yurtlu bitkilere oranla daha dayanıklıdırlar ve uygun biçimde yerleştirildiklerinde ve dikildiklerinde bölgesel iklim ekstremlerinden daha az etkilenirler.
- Doğal bitkiler yerel çevre koşullarına en iyi şekilde uyum sağlarlar, toprak verimliliğine katkıda bulunurlar, erozyonu azaltırlar ve genellikle diğer bitki türlerine oranla daha az gübre ve ilaca gereksinim duyarlar. Bu özellikleri nedeniyle doğal bitkilerle yapılan plantasyon çalışmalarında ilk tesis ve bakım masrafları genel olarak yabancı yurtlu bitkilerin kullanıldığı plantasyon çalışmalarına oranla daha azdır.
- Doğal bitkiler yaban yaşamı için besin ve barınak sağlarlar. Doğal habitatlar kentsel yerleşimler ve banliyölerle yer değiştirdiğinden bu mekânların düzenlenmesinde doğal bitki türlerinin kullanılması buralarda oluşan yaban yaşamı için hayati önem taşıyan barınakları oluşturur. Ayrıca yaban yaşamı habitatlarının bakımı ve onarılması için doğal bitkilerden yararlanılabilir.
- Doğal bitki türlerinin kullanılması sağlıklı bir ekosistemin oluşturulmasına yada onarılmasına katkıda bulunur. Kentsel yerleşimlerde doğal bitki türleri kullanılarak yapılan plantasyon çalışmaları alanın peyzaj karakterinin yeniden kazandırılmasına yardımcı olur.
- Doğal bitkiler kullanılarak yapılan plantasyon çalışmalarının bazı subjektif katkıları da olabilir. Birçok yabancı yurtlu bitki türlerinin aksine doğal bitki türleri dikildikleri alana ait oldukları hissini uyandırırlar. Örneğin Alpin vejetasyonun dağlık alanlarda, tropik orman bitkilerinin yağmur ormanlarında, kaktüs ve sukulentlerin kendi yaşam alanlarında en güzel görüntüleri vermeleri gibi.
- Bazı yabancı yurtlu bitkiler bulundukları mekânlara doğal türlerden daha iyi uyum sağlarlar ve dikildikleri mekânlardan taşarak işgalci bitkiler olarak doğal ortamlara yayılırlar (Yazgan ve ark. 2005; Özhatay, 2009).
Ayrıca bunun yanında bölgesel iklim koşullarına adapte olduklarından sıcaklık dalgalanmalarına ve kuraklığa daha dayanıklıdırlar. Yerel fauna ile simbiyotik ilişkileri olduğu için de kelebekler, arılar ve kuşlar gibi tozlayıcıları desteklerler. Gübreleme, ilaçlama ve budama gereksinimleri az olduğu için uzun vadede maliyetleri düşürürler, bakım ihtiyaçları oldukça azdır.
Aslında ülkemiz biyolojik çeşitlilik açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisidir. Farklı ekosistemlere sahip coğrafyası ile yaklaşık 12.000 bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır ve bunların %30'dan fazlası endemiktir. Şekil 1'de Türkiye'nin bitki zenginliğinin diğer ülkelerle kıyaslamasını gösteren bir görsel yer almaktadır.
Şekil 1: Türkiye'nin bitki zenginliğinin diğer ülkelerle karşılaştırılması (URL-1).
Peyzaj projelerinde doğal bitkilerin kullanımını teşvik eden politikalar geliştirilmeli ve doğal bitki kullanımını desteklemek için eğitim ve farkındalık çalışmaları düzenlenmelidir.
Ayrıca sadece bu bitkilerle oluşturulan peyzaj çalışmaları yapılabilir ve bu alanlar için örnek alanlar belirlenebilir. Bu şekilde bitkiler hakkında farkındalıkta yaratılmış olur. Bu örnek alanlara örnek olarak İstanbul sınırları içinde yer alan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde yer alan ve sadece doğal bitkilerle oluşturulmuş örnek alanlar mevcuttur. Şekil 2' de Türkiye'nin doğal bitkileri ile oluşturulmuş alanın drone ile çekilmiş görüntüsü yer almaktadır. Bu alanın tasarımında Türkiye'nin endemiği olan Yitik Lâle (Tulipa sprengeri Baker) den esinlenilmiştir. Yitik Lâle şu an yurt dışında bahçe tasarımlarında kullanılmasına rağmen, ülkemizde maalesef yetiştiği yer olarak bilinen alanlarda bulunmamaktadır, kaybolmuştur. NGBB' de ise tekrardan yurduna kavuşturma çalışmaları yapılmaktadır. Şekil 3 ve Şekil 4'te o alandan örnek görseller yer almaktadır.
Doğal bitkilerle oluşturulan bu bitki birliktelikleri örnek alanlarda insanlara gösterilmelidir. Bu konuda araştırma üniversiteleri, belediyeler ve botanik bahçeleri öncelik etmelidir, bu konuda farkındalık yaratılmalıdır. Yerli bitkiler bizim geleceğimiz için birer umut ve kurtarıcı olabilir.
Kaynaklar
Özhatay, E.C., 2009, Türkiye'nin Peyzajda Kullanılabilecek Bazı Doğal Bitkileri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
İnternet Kaynakları
http://howtoistanbul.com/tr/the-flora-of-istanbul/2764
