27 Eylül 2023 Çarşamba
Bu çalışma Özel Silivri Tarımsal Üretim Araştırma Merkezi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencilerinin yüz yüze yaptıkları anket sonuçlarından üretilmiştir.
İnsanoğlunun beslenme, barınma gibi ihtiyaçları vardır. İnsanlar beslenme ihtiyacını yetiştirilen bitkiler ile karşılamaktadır. Bitkiler karbonhidrat, protein, yağ, antosiyaninler, fenolik maddeler, vitaminler, mineraller gibi birçok besin elementine sahiptir (Toker ve ark., 2016). Yetiştirilen bitkiler sadece gıda için kullanılmaz ilaç sanayi, kimya ve kozmetik sektörlerinde de kullanılmaktadır (Gölükçü ve ark., 2012). Tıbbi aromatik bitkiler tedavi amaçla kullanılan önemli bitki türlerindendir. Yapılan çalışmalarda bitkilerin tedavi amaçla kullanımının M.Ö 5000'li yıllara dayandığı belirlenmiştir (Demirezer, 2010). Dünya Sağlık Örgütü günümüzde kullanılan farmasötik ilaçların %25'inin tıbbi aromatik bitkilerden elde edildiğini ifade etmiştir.
Dünyada 422 bin bitki türünün 52 bin 885 tanesi tıbbi ve aromatik bitki olarak kullanılmaktadır. Türkiye'de yaklaşık 9 bin 222 bitki türü mevcut olup; yetiştirilen bitkilerin 500 tanesi ise tıbbi aromatik bitkiler olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Schippmann, et al., 2002; Faydaoğlu & Sürücüoğlu, 2011; Gül & Çelik, 2016; Yüzbaşıoğlu & Kızıloğlu, 2019).
Türkiye'de en fazla kültürü yapılan tıbbi aromatik bitkilerin başında kimyon, kekik, çemen, haşhaş, anason, nane, kişniş ve rezene olduğu belirtilmiştir. Aynı zamanda ıhlamur, biberiye, defne, adaçayı, biberiye, kuşburnu gibi bitkiler Marmara, Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinden elde edilmektedir (Bayram, ve ark., 2010; Gül & Çelik, 2016)
Yapılan bu araştırmayla İstanbun ili Silivri ilçesinde tıbbi aromatik bitkilere ilişkin tüketici tutum ve davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Araştırma kapsamında Silivri ilçesindeki Gümüşyaka, Büyük Kılıçlı, İsmetpaşa ve Sancaktepe mahalle muhtarlarının 2022 yılı verilerinden yararlanılmıştır. İstanbul'un Silivri ilçesinde tüketicilerin tıbbi aromatik bitki kullanımına ilişkin tutum ve davranışlarına ait verileri belirlemek amacıyla 17 soru hazırlanmıştır. Bu sorular tek tek sorulmuş ve verilen yanıtlar aynı anda soru yanıt şeklinde kaydedilmiştir. Ankete katılan bireyler rastlantısal olarak seçilmiştir.
İlçedeki tıbbi aromatik bitki tüketicilerini temsil etmek üzere görüşülen tüketicilerisin sayısı; sonlu popülasyonda oranlar yardımıyla örnek hacmi belirleme yöntemine göre belirlenmiştir. Bu yöntem ile % 90 güven katsayısı ve 10 hata payı ile örnek hacmi alınmıştır (Miran, 2002)
Silivri ilçesi mahalle ve köylerinde 18 yaş üstü ankete katılan birey sayıları, Gümüşyaka'da 67, İsmetpaşa'da 66, Sancaktepe'de 81, Büyük Kılıçlı'da 63 kişi, toplamda 277 kişidir.
Yapılan çalışmada araştırmaya katılan bireylerin %52,35'i kadın olup yaş ortalaması 46-55 (%22,02), %74,37'sinin evli olduğu bulunmuştur. Tüketicilerin eğitim durumlarına bakıldığında %30,32 oranında ilkokul mezunu olduğu tespit edilmiştir. Meslek grupları incelendiğinde %18,77 oranın da işçi ve ev hanımının olduğu görülmüştür. Tüketicilerin yaşadıkları yerdeki ikametgâh süresine bakıldığında %53,43 oranı ile 21 yıl ve üzerinde ikame ettikleri belirlenmiştir.
Anket sonuçları incelendiğinde tüketicilerin %28,52 sağlık sorunu yaşadıkları görülmüştür. İstanbul'un Silivri ilçesinde sağlık sorununun azlığı dikkat çekmektedir. Bireylerin yaşadıkları sağlık sıkıntılarına bakıldığında %31,91 ile kalp-damar, %20,28 ile diyabet, %15,96 ile karaciğer hastalıklarının ilk üç sırada olduğu tespit edilmiştir.
Bireylerin %65,34'ünün tıbbi aromatik bitkileri tanıdıkları görülmüştür. Bireylerin tıbbi aromatik bitkilerin kalite özelliklerinde nelere dikkat ettikleri incelendiğinde; %31,77'si kokusuna, %27,42'si rengine, %20,74'ü bitkilerin kurutma şekline ve %20,07 oranında taze oluşlarına dikkat ettikleri görülmüştür.
Tüketicilerin en fazla kullandığı ilk on bitkiye bakıldığında; %5,96 nane, %5,85 kekik, %5,71 kırmızı pul biber, %5,18 çörekotu, %5,02 kimyon, %4,80 adaçayı, %4,69 zencefil, %4,14 ıhlamur, %3,94 sumak, %3,89 fesleğen olduğu belirlenmiştir.
Şekil 1. En fazla tüketilen tıbbi aromatik bitkiler
Silivri'de yaşayan tüketicilerin en çok kullandığı tıbbi aromatik bitkilerin başında kırmızı pul biber, kekik, sumak, lavanta, ıtır, defne, ısırgan, çörek otu, zencefil ve gül geldiği tespit edilmiştir. En çok tercih edilenler arasında, %5,90 ile kekik, %5,74 ile kırmızı pul biner ve %5,41 ile çörek otunun ilk üç sırayı aldığı belirlenmiştir. Tüketicilerin %43,68'i tıbbi aromatik bitkileri aktarlardan, %21,30 pazardan, %19,86 marketten alırken, %15,16 ‘sının ise kendisinin yetiştirdiği belirlenmiştir. Aynı zamanda tüketicilerin tıbbi aromatik bitkileri alırken ambalajlı (%40,43) ürün tercih ettikleri ortaya çıkmıştır.
İstanbul ilinin Silivri ilçesinde yapılan çalışmada; tıbbi aromatik bitkileri kullanımına yönlendiren kişilerin %47,65 ile aile, %25,20 ile çevre olduğu ortaya çıkmıştır.
Tüketicilerin tıbbi aromatik bitkilerin alışveriş sıklıkları incelendiğinde, %51,26 ile ihtiyaç olduğunda, %28,26 ile gerektiğinde, %10,83 ile hastalınca tercih ettikleri tespit edilmiştir.
Sonuç
İstanbul'un Silivri ilçesinde tüketicilerin tıbbi aromatik bitkileri hangi amaçla kullandıklarına yönelik tüketici davranışları incelenmiştir. Tüketicilerin uzun zamandan beri bölgede ikame ettikleri görülmüştür. Tüketicilerin tıbbi aromatik bitkiler hakkında bilgi sahibi oldukları belirlenmiştir. Tüketicilerin tıbbi aromatik bitkileri aktarlardan elde ettikleri kaydedilmiştir. Tüketicilerin ihtiyaç duyduklarında tıbbi ve aromatik bitkileri aldıkları tespit edilmiştir. Tüketicilerin ürünleri alırken ambalajlı olmasını istedikleri görülmüştür. Tıbbi aromatik bitkiler tüketiminde aile etkisinin olduğu ortaya çıkmıştır. Tüketicilerin tıbbi aromatik bitkilerin kalite özellikleri olarak rengi ve kokusuna dikkat ettikleri belirlenmiştir.
Yapılan çalışma sonucunda tüketicilerin tıbbi aromatik bitkiler ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları ortaya çıkmıştır. Tüketicilerin bilinçlenmesi için daha fazla çalışma yapılarak gerekli eğitimlerin verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anket Çalışmalarında Çalışan Öğretmen ve Öğrenciler; Arzu Zinni (Öğretmen), Serhan Azsöz (Öğretmen), Ezgi Önay(Öğretmen), Alparslan Arslan, Baran İlerigözcübaşı, Berke Yaşar Doğan, Birkan Vardar, Deniz Bayındır, Eda Bozkurt, Elif Bozkurt, Enes Dolapdere, Efekan Sağlık, Eyüp Özdengülsün, Miray Altınkaynak, Nehir Kocaer, Ömer Bozdağ, Umay Gündoğdu, Samira Avcı, Sude Aktaş, Serhat Tunç, Tolga Yağız Gül, Yahya Çınar Güven, Zeynep Sıla Zonguldak
KAYNAKLAR
Acıbuca, V. ve Budak, D. (2018). Dünya'da ve Türkiye'de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeri ve Önemi. Çukurova Tarım Gıda Bil. Dergisi, 33(1), 34-44.
Akbulut S. ve Özkan ZC (2016). Herbalist-Customer Profile in Medicinal and Aromatic Herbs Trade: A Case Study of Kahramanmaraş, Turkey. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 16 (1), 246-252.
Bayram, E, Kırıcı S. Tansı, S. Yılmaz, G. Arabacı, O. Kızıl S.ve Telci D. (2010). Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretiminin Arttırılması Olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII.Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.
Demircioğlu, Y., Yaman, M. veŞimşek, I. (2007). Kadınların Baharat Kullanım Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (3), s:161-168.
Demirezer, L.Ö,2010. Bitkilerin Tıpta Kullanılması Konusundaki Sorumluluklarımız. Bitkilerle Tedavi Sempozyumu 5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu/İstanbul Bildiri Kitabı, s: 87- 88.
Dicle, M. (2010). İzmir İli Bornova İlçesinde Tıbbı Bitkilere İlişkin Tüketici Davranışlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. [Yüksek Lisans Tezi Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
FAO, (2005). Trade in Medicinal Plants, ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/008/af285e/af 285e00.pdf (Alınma Tarihi: 01.09.2022).
Faydaoğlu, E. ve Sürücüoğlu, M.S. (2011). Geçmisten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi. Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 11 (1), 52 - 67.
Gölükçü, M., Tokgöz, H., Toker, R., Çelikyurt, M.A. ve Tuğrul, S. (2012). Tıbbi ve Aromatik Bitki İşletmelerinin Yapısal Analizi. Erdem Ofset. Antalya.
Gül, A. ve Çelik A.D. (2016). Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiriciliği ve Dış Ticareti: Hatay İli Örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21 (2), 227-235.
Kızıloğlu, R., Kızılaslan, H. ve Eren, H. (2017). Tıbbi ve Aromatik Amaçlı Kullanılan Bitkilerde Tüketici Davranışlarının İncelenmesi (Kahramanmaraş İli Örneği). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(3), 27-35.
Miran B (2002). Temel İstatistik. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. 288s. ISBN:975-93088-0-0.
Schippmann U., Leaman L.J., and Cunnigham, A.B. (2002). Impact of Cultivation and Gathering of Medicinal Plants on Biodiversity: Global Trends and Issues. Inter-Departmental Working Group on Biological Diversity for Food and Agriculture, Rome.
Toker, R., Gölükcü, M. ve Tokgöz, H. (2016). Tıbbi ve aromatik bitkilerin gıda sanayisinde kullanım alanları. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi. (http://www.turktob.org.tr/dergi/makaleler/dergi15/54-59.pdf.)
Yüzbaşıoğlu, R. ve Kızıloğlu, S. (2019). Tibbi-Aromatik Bitkilerin Satin Aliminda Bireylerin Bilinç Düzeyi (Erzurum Merkez İlçeleri Örneği). Ağri İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1),119-132.
