İklim değişikliğiyle birlikte sıcaklık rekorlarının kırıldığı son yıllarda mevcut yeşil alanların korunması ve bakımı için yeni yaklaşım ve uygulamalar arayışına giren Antalya Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Dairesi Başkanlığı, son beş yıl içinde uyguladığı peyzaj projelerinde suyu az tüketen, sıcak ve kurak koşulara dayanımı yüksek olan bitki ve ağaç türlerinin kullanılmasına öncelik vermeye başladı. Antalya Büyükşehir Belediyesi, bunun yanında mevcut peyzaj alanlarını belirli bir program çerçevesinde kurakçıl peyzaj ilkeleri doğrultusunda kuraklığa dayanaklı Zoysia ve St. Augustine çim türleri, ağaç kabukları ve doğal malçlama malzemeleri kullanılması suretiyle küresel iklim değişikliğine karşı uyumlu ve dirençli hale getiriyor. Bunun yanında akıllı ve otomasyonlu sulama sistemlerinin mevcut peyzaj alanlarına tesisi yapılıp, suyun tasarruflu ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayarak su kaynaklarının korunmasını hedefliyor.
Yeni yaklaşımın faydasını gün geçtikçe görmekte olduklarını ifade eden Antalya Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Daire Başkanı Dr. Çiğdem Hacıoğlu, "Bunun bir parçası olarak da şehir içi bulvar ve caddelerde bulunan Benjamin (Ficus nitida) ağaçlarında son üç yıldan beri uyguladığımız yatay şekilli budama uygulamasını gösterebiliriz. Yatay budama ile mevcut ağaçlarımızın daha geniş bir alanı gölgeleme yapması sonucunda şehir içi sıcaklığının düşürülmesi, hoş ve estetik bir peyzaj görüntüsü sağlamış oluyoruz" dedi.
Hacıoğlu Antalya Büyükşehir Belediyesi'nin küresel iklim değişikliğine karşı uyumlu ve dirençli peyzaj uygulamaları hakkında şunları anlattı:
"Öncelikle peyzajda budama nedir? Neden yapılır? Biraz bunlardan bahsedelim. Peyzajda budama, "Bitkilerin sağlıklı, estetik ve kontrollü bir şekilde büyümelerini sağlamak, bitkilerin formunu korumak, hastalıklı veya ölü dalları uzaklaştırmak amacıyla dalların, yaprakların ve sürgünlerin kesilmesi işlemidir" şeklinde ifade edebiliriz. Peyzajdaki budamanın birinci amacı "Estetik Görünüm" ikincisi ise büyük ağaçlarda, tehlike arz eden dalların kesilmesi suretiyle çevredeki "can ve mal güvenliğinin" sağlanmasıdır.
Yatay Budama Uygulanması
Yatay şekilli budama, ağaçların belirli bir yükseklikte ve yere paralel yatay bir şekilde büyümesini ve taçlanmasını sağlamak amacıyla yapılan bir budama şeklidir. Yatay şekilli budama, bitkilerin daha estetik ve daha geniş gölgeli bir görünüme sahip olmasını sağlar. Budama yıl genelinde yapılabilmekle birlikte ilkbahar başı veya sonbahar, budama için en uygun zamanlardır. Ağaçların yatay olarak büyümesini istediğiniz yüksekliği ağacın yaşı ve ağacın bulunduğu konuma göre belirlenmektedir. Bu rakam kimi yerde 3 metre kimi yerde 5 metre olabilmektedir. Ancak genç ve yeni dikilen ağaçlarda tacın en düşük yüksekliği, insanların altında rahatça yürüyebilmesi ve peyzaj alanlarını etkin bir biçimde kullanabilmeleri için bir insan boyunun üstünde olmasına dikkat edilmektedir. Benzer iklim koşullarına sahip Akdeniz ülgerinde de ağaç taçlandırmaları yüksekten yapılarak gölgelik alanların artması sağlanmaktadır. Ağaç tacının alt ve üst sınırlarını belirledikten sonra, alt ve üst dallarda yatay bir çizgi oluşturacak şekilde kesim yapılır. Budamanın ilk yılında yukarı doğru büyüyen ana dallar tacın üst yatay çizgisini koruyacak şekilde kesilir. Bu şekilde ağaç yatay bir şekilde büyümeye ve yatay tacı sıkılaştırmaya zorlanır. Takip eden yılarda yatay tacın dışına çıkan ve şekli bozan ufak dallar ve yapraklar şekil testeresiyle düzenli olarak budanır ve temizlenir. Görsel olarak dengeli ve simetrik bir görünüm elde etmeye çalışılır. (Şekil 1. ve Şekil 2.)
Yatay Budamanın Olumlu Etkileri
Isı adası etkisinin azaltılması; bu etki son derece önemlidir. Özellikle şehirlerdeki binalar, kaldırımlar ve asfalt gibi yüzeylerin güneş ışığını emip yeniden yayması sonucu çevre sıcaklıklarını artırmaktadır. Bitkiler, bu etkiyi hafifletmede önemli bir rol oynar. Yatay olarak budanmış ağaçlar, geniş bir yatay kesit oluşturarak daha fazla alanı gölgeler. Bu gölgeleme sayesinde yüzeylerin güneş ışığını emmesini azaltarak çevredeki ısı adası etkisini azaltmaktadır. Ağaçların yüzey sıcaklığı genellikle çevresindeki yapılar ve asfalt gibi yüzeylerden daha düşüktür, bu da ısı adası oluşumunu etkisini azaltan diğer bir faktördür. (Şekil 3.)
Terleme yoluyla serinletme etkisi; ağaçlar, terleme yoluyla su buharı salınımı yapar. Bu yetenek, çevre sıcaklığını düşürmeye yardımcı olur. Yatay olarak budanmış ağaçlar, daha geniş taç ve yaprak yüzeyleri oluşturur. Bu sayede daha fazla terleme yapabilir, bu da çevreyi serinleme etkisini doğrudan arttırmaktadır.
Yatay yöndeki hava akışının sağlanması; Yatay budanmış ağaçlar, düşey yöndeki kesit alanı daha dar olduğu için yatay yöndeki hava akışına engel olmaz. Bu durum sıcak havanın yatay sirkülasyonu ile dağılmasına ve ısı birikiminin azalmasına yardımcı olmaktadır.
Ağaç devrilme riskinin azaltılması; özelikle büyük taca sahip ağaçlarda kuvvetli rüzgârlarda devrilme ve dal kırılma riski bulunmaktadır. Yatay budama ile ağaçların düşey kesit alanının daralması ve dal yükünün azaltması sayesinde kuvvetli rüzgarlardan daha az etkilenmesi sağlanmaktadır. Bu durum can ve mal güvenliğinin korunmasına yardımcı olmaktadır.
Estetik ve hoş bir görünüm sağlanması; yatay şekilli budanan ağaçlarda yeşil aksamı yatayda daha geniş olması ve göz dolduran simetrik bir görünüm sağlamaktadır. Ağaçların gölgesi, koyu ve geniş bir alanı kaplamaktadır. Bu durum insanlarda daha çok yeşil bir ortamda yaşadığı hissini yaratmaktadır.
Sonuç olarak, peyzajda yatay budama, bitkilerin ısı adası etkisini azaltmada önemli bir rol oynamaktadır. Bu yaklaşım, çevresel serinlemeyi artırarak şehirlerin daha yaşanabilir hale gelmesine katkıda bulunmaktadır. Antalya Büyükşehir Belediyesi'nin başlattığı yatay budama uygulamaları diğer belediyelere ve özel mülklerdeki peyzaj alanlarında bu yaklaşımın yaygınlaşmasına şüphesiz ki öncülük edecektir.
